W Polsce od 2018 r. powstały 33 centra zdrowia psychicznego

Centra zdrowia psychicznego pomagają w zdrowieniu i utrzymaniu zdrowia pacjenta, a ich tworzenie to podstawa Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Od 2018 r. w ramach pilotażu tego programu powstały w Polsce 33 takie miejsca. Pilotaż potrwa do końca 2022 r.

Dane Biura ds. pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego wskazują, że dwa miliony mieszkańców Polski choruje na depresję, 800 tys. – na chorobę afektywną dwubiegunową, 400 tys. na schizofrenię. Depresja jest jednym także z powikłań po doświadczeniu chorowania na COVID19 – wiele osób doświadcza teraz załamania zdrowia psychicznego w związku z utratą pracy, w efekcie odejścia bliskich i lęku przed przyszłością. Kryzys psychiczny dotyka nie tylko osobę, która go doświadcza, ale też jej otoczenie.

„Modyfikacja systemu ochrony zdrowia psychicznego na bardziej przyjazny, różnorodny i dostępny zmieni jakość życia ogromnej liczy osób. Może być największą społeczną zmianą od dziesięcioleci” – podkreśliła w rozmowie z PAP rzeczniczka Biura do spraw pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego Katarzyna Szczerbowska.

Jak dodała, obecny izolacyjny model leczenia psychiatrycznego w Polsce się nie sprawdza. Opiera się na szpitalach, w których pobyt dla wielu ludzi jest przeżyciem traumatycznym, utrwalającym w poczuciu społecznego odrzucenia. W tej chwili 3/4 mieszkańców Polski nie ma też dostępu do wsparcia zespołów leczenia środowiskowego pomagających choremu i jego rodzinie, 3/4 nie ma dostępu do oddziałów dziennych, których pomoc polega na wspieraniu pacjenta terapią w taki sposób, że codziennie może po niej wracać do domu. Tylko 5 proc. osób chorujących na schizofrenię ma dostęp do jakiejś formy pomocy – poza szpitalem i wizytami u psychiatry – czyli psychoterapii lub wsparcia psychologa.

„Nowy program stawia na leczenie środowiskowe, wsparcie chorego w jego otoczeniu. Na pacjenta patrzy się nie tylko przez pryzmat diagnozy i jego problemów zdrowotnych, ale też w kontekście, w którym żyje” – powiedziała Szczerbowska. Potrzebne jest więc – jak zauważyła – wspieranie w zdrowieniu i utrzymaniu zdrowia, m.in. przez wzmacnianie mocnych stron pacjenta, pomaganie mu w uczeniu się, jak zadbać o siebie, by kryzys nie nawracał. To zadanie spełniają centra zdrowia psychicznego, gdzie liczy się nie tylko ustawienie farmakologicznego wsparcia, ale też pomoc w przywracaniu do ról społecznych – matki, męża, ucznia, pracownika.

Powstawanie centrów zdrowia psychicznego jest podstawą Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Od października 2018 r. w ramach pilotażu tego programu powstały w Polsce 33 takie miejsca dla dorosłych pacjentów.

Wsparcie w centrach zdrowia psychicznego jest dostępne natychmiast. W punkcie zgłoszeniowo-koordynacyjnym (czynnym w każdy dzień powszedni) dyżuruje psycholog, który po rozmowie z pacjentem proponuje wstępny plan wsparcia. Może on obejmować regularne wizyty u psychiatry, psychoterapię indywidualną lub grupową, pobyt na oddziale dziennym, korzystanie z pomocy zespołu leczenia środowiskowego, który przyjeżdża do domu. Pobyt na oddziale całodobowym proponowany jest tylko wtedy, gdy inne formy pomocy są niewystarczające. Dzięki temu, że pomoc jest tak różnorodna, pobyt na oddziale całodobowym może być jak najkrótszy. W centrach zdrowia psychicznego mogą działać kluby pacjenta, gdzie chorzy spędzają czas i korzystają z zajęć terapeutycznych, mogą być tworzone grupy wsparcia dla bliskich i tematyczne grupy wsparcia dla chorych – artystyczne, pracy z ciałem, sportowe. Jeżeli przypadek osoby zgłaszającej się po wsparcie do punktu zostanie uznany za pilny, pomoc musi ruszyć w ciągu 72 godzin, a często jest dostępna szybciej.

W centrum zdrowia psychicznego grono osób udzielających wsparcia jest rozbudowane. Poza lekarzami, psychologami, terapeutami, pielęgniarkami dostępne jest tam wsparcie doradców zawodowych i asystentów zdrowienia, czyli przeszkolonych osób po kryzysie psychicznym, tak by mogli wspierać ludzi, którzy w nim trwają.

„Pomoc takich ekspertów przez doświadczenie sprawdza się od 30 lat w Stanach Zjednoczonych. Pomagają pacjentom uwierzyć w wyzdrowienie i przyjąć pomoc specjalistów – nawiązać więź z lekarzem czy terapeutą. Są też koordynatorzy opieki dla osób z przewlekłymi problemami zdrowia psychicznego, którzy wymagają bardziej aktywnej pomocy. Zadaniem koordynatorów jest m.in. udzielanie wsparcia i koordynowanie realizacji planu terapii i zdrowienia” – podkreśliła Szczerbowska.

Ciągle trwa pilotaż programu powstawania centrów zdrowia psychicznego dla dorosłych, który został ostatnio przedłużony do końca 2022 roku. „To daje czas na przygotowanie fundamentów prawnych, żeby ten model upowszechnić w sposób systemowy po 1 stycznia 2023 r. Rozwiązania z rozporządzenia pilotażowego, które dotyczą tylko centrów biorących udział w testowaniu nowego modelu, trzeba wprowadzić do ustawy” – powiedziała rzeczniczka.

Biuro ds. pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego podkreśla, że przyszły system opieki psychiatrycznej trzeba uzupełnić o dwa segmenty. Pierwszy to programy specjalistyczne finansowane poza ryczałtem, a drugi to tzw. poziom wysokospecjalistyczny, czyli kliniki uniwersyteckie, które też muszą mieć swoje odrębne finansowanie. Dopiero taki trzypoziomowy system, z silną podstawą w postaci centrów zdrowia psychicznego, będzie kompletny.

„Konieczne są podstawy ustawowe przyszłego modelu, bo dotychczasowe ramy zawarte w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego, sprzed ponad ćwierć wieku, są niewystarczające. Drugie, to mapa drogowa dalszej reformy, określenie terminów kolejnych etapów i daty jej zakończenia. Reforma powinna zakończyć się 31 grudnia 2027 wprowadzeniem w całym kraju modelu środowiskowego. Byłoby wspaniale, gdyby po 1 stycznia 2028 roku pobyt w szpitalu był formą wsparcia, kiedy to jest absolutnie konieczne, tylko na oddziale mającym pełne możliwości diagnostyki i leczenia także zdrowia somatycznego, a nie tylko psychicznego. Jeśli to zostanie zrealizowane ‒ zrobimy duży krok w likwidacji nierównego traktowania osób z problemami zdrowia psychicznego” – podsumowała rzeczniczka Biura do spraw pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. (PAP)

Agata Zbieg

Data publikacji: 25.10.2021 r.