Prawo wszystkich osób do równego traktowania i ochrony przed dyskryminacją jest uznane zarówno przez Konstytucję, jak i wiążące Polskę prawo międzynarodowe. Dyskryminacja to każde gorsze potraktowanie osoby ze względu na jej cechę osobistą, niezależną od jej wyborów. Najczęściej dostrzegamy dyskryminację ze względu na orientację seksualną, tożsamość płciową, rasę, pochodzenie etniczne i narodowość. Rzecznik praw obywatelskich stoi na straży realizacji zasady równego traktowania
Z kolejnej edycji reprezentatywnych badań przeprowadzonych na zlecenie BRPO na temat świadomości prawnej w kontekście równego traktowania (Kantar, listopad 2021) wynika, że Polacy, częściej niż przed rokiem, dostrzegają występowanie dyskryminacji w naszym kraju. Wyższe wskaźniki dotyczyły wszystkich przesłanek – szczególnie dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność (wzrost o 12 proc.), rasę (o 10 proc.), wyznanie lub przekonania religijne (o 10 proc.) ale także tożsamość płciową, pochodzenie etniczne i narodowość (wzrost o 9 proc.).
Najczęstsze powody dyskryminacji
Według respondentów niezmiennie najczęstszym powodem dyskryminacji jest orientacja seksualna lub tożsamość płciowa: ponad połowa badanych (56 proc.) wymienia orientację seksualną (np. bycie osobą homoseksualną) oraz tożsamość płciową (np. bycie osobą transpłciową) (52 proc.).
Nieco rzadziej respondenci wskazują rasę (np. kolor skóry) (49% proc. pochodzenie etniczne (37 proc.), narodowość (36 proc.) lub wyznanie religijne (35 proc.).
Jedna trzecia (33 proc.) za częstą przyczynę dyskryminacji uważa niepełnosprawność. Światopogląd jest wymieniany przez 30 proc. respondentów, natomiast 28 proc. wskazuje złą sytuację materialną. Z kolei jedna piąta (20 proc.) uważa, że powodem może być bezwyznaniowość lub płeć.
Czy to przejaw dyskryminacji?
W największym stopniu jako dyskryminujące zostały odebrane sytuacje, które miały związek z rasą lub narodowością osoby dyskryminowanej – 78 proc. pytanych za dyskryminację uznało „zwyzywanie osoby czarnoskórej w tramwaju”, natomiast 76 proc. respondentów uważa, że niewłaściwe jest „odmówienie Ukraińcom obsługi w restauracji”. Są to również sytuacje, które najczęściej, zdaniem respondentów są zakazane przez prawo.
Respondenci zwracają uwagę na sytuacje dyskryminujące, związane z niepełnosprawnościami: „wyproszenie z restauracji niewidomej osoby z psem asystującym” wymienia 73 proc. badanych, „odmowę przyjęcia do przedszkola dziecka z zespołem Downa” – 70 proc., „prowadzenie zajęć lekcyjnych w formie zdalnej w szkole dla głuchych bez tłumaczenia na Polski Język Migowy” – 68 proc., natomiast „brak dostosowania przystanków i autobusów do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych (np. brak poręczy, dostępu do niskopodłogowych autobusów)” – 64 proc..
Ochrona przed dyskryminacją
W Polsce przed dyskryminacją chroni nas przede wszystkim Konstytucja, której art. 32 ust. 2 jasno precyzuje, że „nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny”, a także regulacje ustawowe, jak w szczególności Kodeks pracy czy ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania. Tymczasem tylko 27 proc. pytanych uważa, że dyskryminacja w zatrudnieniu jest zakazana przez prawo (według 8 proc. tylko w przypadku umów o pracę), a 40 proc. sądzi, że taki zakaz nie obowiązuje.
Z przeprowadzonych badań wynika ponadto, że najlepiej znaną instytucją lub organizacją zajmującą się wspieraniem osób doświadczających dyskryminacji jest, podobnie jak w przypadku poprzednich lat, rzecznik praw obywatelskich (31 proc., wzrost o 8 proc.). 17 proc. respondentów wskazało na Policję (wzrost o 2 proc.), natomiast 15 proc. na sądy. 14 proc. ankietowanych twierdzi, że wspieraniem osób dyskryminowanych zajmuje się prawnik (wzrost o 5 proc.), natomiast według 9 proc. są to organizacje pozarządowe (wzrost o 7 proc.).
Wciąż najwięcej respondentów (34 proc.) nie potrafiło wskazać takiej instytucji czy organizacji, choć widoczny jest trend spadkowy w stosunku do poprzednich badań. Natomiast 12 proc. Polaków uważa, że nie istnieją żadne instytucje zajmujące się wspieraniem osób doświadczających dyskryminacji.
Przypominamy, że każda osoba, która doświadczyła dyskryminacji może zgłosić się do rzecznika praw obywatelskich, który pełni funkcję niezależnego organu ds. równego traktowania. Wniosek do rzecznika jest bezpłatny i nie wymaga zachowania żadnej szczególnej formy.
Zapoznaj się też z raportem RPO „Ochrona przed dyskryminacją w Polsce. Stan prawny i świadomość społeczna”: https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/ochrona-przed-dyskryminacja-w-polsce-stan-prawny-i-swiadomosc-spoleczna
Info: RPO
Data publikacji: 01.03.2022 r.
