Edukacja włączająca wspiera rozwój wszystkich uczniów. 10 lat Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych w Polsce

Dziesięć lat temu Polska ratyfikowała Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. To dobry moment, aby przeczytać ten dokument na nowo i porozmawiać o tym, co się zmieniło na lepsze, a ile jeszcze mamy do zrobienia. Zachęcaliśmy już do dyskusji m.in. o dostępności, języku, systemie wspieranego podejmowania decyzji czy ochronie osób z niepełnosprawnościami przed wykorzystywaniem i przemocą.

Dziś proponujemy zastanowienie się nad tematem edukacji włączającej, której celem jest zapewnienie każdej uczącej się osobie odpowiednich warunków do rozwijania potencjału i umiejętności które pozwolą jej w pełni uczestniczyć w życiu społecznym z uwzględnieniem ich różnorodnych potrzeb.

Edukacja włączająca wspiera rozwój wszystkich uczniów, nie tylko tych z niepełnosprawnościami
Zapisy Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych obligują państwa do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępu do włączającego systemu kształcenia.

Edukacja włączająca skupia się na pełnym uczestnictwie, dostępie oraz osiągnięciach wszystkich uczniów, zwłaszcza tych, którzy z różnych powodów są wykluczeni lub zagrożeni wykluczeniem. Istotna jest zatem taka zmiana w funkcjonowaniu placówek edukacyjnych, aby każda ucząca się osoba miała zapewnione warunki do rozwijania swojego potencjału. Podejście to dotyczy więc nie tylko osób z niepełnosprawnościami, ale jest nastawione na włączenie wszystkich uczniów i wyjście naprzeciw ich różnorodnym potrzebom. Szczególne potrzeby mogą wynikać z wielu powodów m.in: niepełnosprawności, zmiany miejsca zamieszkania, sytuacji rodzinnej, kryzysu psychicznego, pochodzenia z innego kraju.

Komitet  ONZ ds. osób niepełnosprawnych przyjmuje, że jedną z cech edukacji włączającej jest skuteczne przechodzenie od nauki w szkole aż do pracy. Ważne jest zatem wyposażanie uczniów w umiejętności przydatne w codziennym życiu, wspierające ich samodzielność i uczestnictwo w życiu grupy i społeczności. Umieszczanie uczniów z niepełnosprawnościami w klasach ogólnodostępnych bez jednoczesnych zmian strukturalnych nie stanowi włączenia uczniów niepełnosprawnych w rozumieniu Konwencji. Włączenie uczniów z niepełnosprawnościami oznacza proces reform, które obejmują zmiany i modyfikacje nauczanych treści, metod nauczania, sposobów podejścia, struktur i strategii kształcenia w celu przezwyciężenia barier w trakcie procesu edukacji.

O konieczności zapewnienia edukacji włączającej mówi art. 24 ust. 1 Konwencji: „Państwa Strony uznają prawo osób z niepełnosprawnościami do edukacji. W celu realizacji tego prawa bez dyskryminacji i na zasadach równych szans, Państwa Strony zapewnią włączający system kształcenia umożliwiający integrację na wszystkich poziomach edukacji i w kształceniu ustawicznym, zmierzające do:
(a) pełnego rozwoju potencjału oraz poczucia godności i własnej wartości, a także wzmocnienia poszanowania praw człowieka, podstawowych wolności i różnorodności ludzkiej,
(b) rozwijania przez osoby niepełnosprawne ich osobowości, talentów i kreatywności, a także zdolności umysłowych i fizycznych, przy pełnym wykorzystaniu ich możliwości,
(c) umożliwienia osobom niepełnosprawnym skutecznego udziału w wolnym społeczeństwie”.

Komitet ONZ ds. osób z niepełnosprawnościami wymienia bariery w dostępie do edukacji włączającej m.in: 
– niezrozumienie lub brak przyjęcia modelu niepełnosprawności opartego na prawach człowieka, według którego przyczyną wykluczenia osób z niepełnosprawnościami nie jest ich obniżona sprawność, ale bariery w otoczeniu;
– dyskryminacja osób z niepełnosprawnościami, stereotypy i uprzedzenia potęgowane odizolowaniem mieszkańców placówek opieki długoterminowej oraz niskimi oczekiwaniami wobec osób z niepełnosprawnościami korzystających z placówek ogólnodostępnych;
– brak wiedzy na temat charakteru i zalet wysokiej jakości edukacji włączającej oraz korzyści płynących z różnorodności – co prowadzi do niesłusznych obaw, że włączenie uczniów z niepełnosprawnościami powoduje obniżenie jakości edukacji lub w inny sposób wpływa negatywnie na pozostałych uczniów;
– brak danych oraz badań jako utrudnienie dla rozwoju skutecznej polityki i działań promujących edukację włączającą;
– brak woli politycznej, wiedzy technicznej i umiejętności realizowania prawa do edukacji włączającej, w tym niewystarczające kształcenie kadr nauczycielskich;
– nieodpowiednie i niewystarczające mechanizmy finansowania służące wprowadzaniu racjonalnych usprawnień w celu włączenia uczniów z niepełnosprawnościami;
– brak środków i mechanizmów prawnych służących dochodzeniu zadośćuczynienia z tytułu naruszeń.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi dotyczące barier, na jakie napotykają uczniowie z niepełnosprawnościami w dostępie do edukacji. Wiele z nich dotyczy bezpłatnej opieki i transportu uczniów do placówek oświatowych. Rzecznik  poznał całe spektrum trudności, z jakimi mierzyli i mierzą się rodzice (opiekunowie) dzieci i uczniów z niepełnosprawnościami w związku z egzekwowaniem od gmin spełnienia obowiązku zapewnienia bezpłatnej opieki i transportu do szkół i placówek.

Głównym problemem przez długi czas był brak kryteriów ustalania kwoty refundacji kosztów dowozu dziecka i opiekuna. Obecnie Rzecznikowi zgłaszane są trudności w związku z brakiem jednolitego stosowania przez gminy kryteriów refundacji – wprowadzonych w drodze nowelizacji ustawy Prawo oświatowe, rozumienia pojęcia placówki „najbliższej” czy wskazania, jakie okoliczności musi uwzględnić organ przy organizacji bezpłatnego transportu i opieki.

Polecamy lekturę publikacji nt. edukacji włączającej:
– Dostępność edukacji akademickiej dla osób z niepełnosprawnościami
– Równe szanse w dostępie do edukacji osób z niepełnosprawnościami

Info: RPO

Data publikacji: 02.11.2022 r.