Informacja dotycząca prezydenckiego projektu ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami

Projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami zmierza do systemowego uregulowania w Polsce korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami z usługi asystencji osobistej i stworzenia w ten sposób trwałych warunków dla osób z niepełnosprawnościami do realizacji możliwie pełnego samodzielnego życia.

Przedstawiony projekt stanowi realizację jednego ze zobowiązań, jakie państwo polskie przyjęło na siebie, ratyfikując w 2012 r. Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzoną w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r.

Przygotowany projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami wprowadza do polskiego systemu wsparcia skierowanego do osób z niepełnosprawnościami nowe świadczenie w postaci usługi asystencji. W projekcie uregulowane zostały warunki nabywania prawa do usługi asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami, zasady przyznawania oraz realizacji usługi asystencji, a także właściwość organów w sprawach usługi asystencji.

Zgodnie z projektem, usługa asystencji będzie polegała na udzieleniu indywidualnego wsparcia osobom z niepełnosprawnościami w wykonywaniu czynności, których nie mogą wykonywać na równi z innymi osobami. Celem świadczonej usługi asystencji będzie realizacja prawa osób z niepełnosprawnościami do aktywnego włączenia i możliwie pełnego udziału w życiu społecznym, aktywności zawodowej, ze szczególnym uwzględnieniem wolności osobistej i niezależności w życiu codziennym. W projekcie określone zostało, że usługa asystencji będzie mogła obejmować wsparcie w następujących zakresach:
1) czynności samoobsługowe, w tym utrzymanie higieny osobistej;
2) prowadzenie gospodarstwa domowego;
3) komunikowanie się z otoczeniem;
4) poruszanie się i przemieszczanie;
5) podejmowanie aktywności życiowej:
a) społecznej,
b) zawodowej.

W projekcie zakłada się, że usługa asystencji będzie przysługiwała osobom pełnoletnim, które posiadają decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, o której mowa w art. 6b3 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w której potrzebę wsparcia określono na poziomie od 70 do 100 punktów w skali potrzeby wsparcia, o której mowa w art. 4b ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Usługa asystencji będzie przysługiwała w wymiarze od 40 do 200 godzin miesięcznie.
Biorąc pod uwagę dotychczasowe doświadczenia powiatów w zakresie orzekania o niepełnosprawności i udzielania osobom z niepełnosprawnościami różnych form wsparcia, zadanie w zakresie ustalania uprawnienia do usługi asystencji i realizacja usługi asystencji zostały powierzone powiatom, które będą je realizowały jako zadanie zlecone powiatu z zakresu administracji rządowej.

Zgodnie z projektem ustalenie uprawnienia do usługi asystencji, zakresu przyznanej usługi asystencji oraz miesięcznego wymiaru godzin tej usługi będzie następowało w drodze decyzji administracyjnej.

Za realizację usługi asystencji będzie odpowiedzialny właściwy dla miejsca zamieszkania użytkownika usługi asystencji powiat, który wydał decyzję ustalającą prawo do usługi asystencji. Projekt nakłada na powiaty będące realizatorami usługi asystencji obowiązek organizowania usługi asystencji na terenie powiatu przy pomocy wykonawców usługi asystencji „usługodawców”. Projekt będzie dawał powiatom dużą elastyczność w zakresie modelu organizowania usługi asystencji na własnym terenie, co jest kluczowe, biorąc pod uwagę różne nasycenie na terenie kraju organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorców zainteresowanych świadczeniem usługi asystencji. Powiaty będą mogły organizować usługi asystencji przy pomocy zarówno własnych zasobów organizacyjnych i kadrowych (pracowników zatrudnionych w starostwie powiatowym lub innych niż starostwo powiatowe jednostkach organizacyjna powiatu), jak i organizacji pozarządowych czy też przedsiębiorców. Projekt umożliwia także powiatom organizowanie usługi asystencji przez urząd gminy lub inną niż urząd gminy jednostkę organizacyjną gminy (np. ośrodek pomocy społecznej, centrum usług społecznych).

W projekcie określono wymogi, jakie musiały spełnić osoby zatrudnione jako asystent osobisty, a także koordynator świadczenia usługi asystencji oraz superwizor asystentów osobistych.

W przepisach regulujących postępowanie w sprawie usługi asystencji przewiduje się, że ustalenie prawa do usługi asystencji będzie następowało na wniosek osoby zainteresowanej lub osoby uprawnionej do jej reprezentowania złożony do starosty powiatu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Do wniosku wnioskodawca obowiązany będzie dołączyć również wypełniony kwestionariusz autodiagnozy potrzeb, służący określeniu zakresu usługi asystencji.

Ważnym etapem postępowania w sprawie wydania decyzji o usłudze asystencji będzie przeprowadzenie diagnozy sytuacji osobistej wnioskodawcy w jego miejscu zamieszkania lub miejscu wykonywania usługi asystencji. Diagnoza ta będzie miała na celu zebranie danych służących ustaleniu sytuacji osobistej, indywidualnych potrzeb, sposobu funkcjonowania w życiu codziennym oraz przyszłych warunków świadczenia usługi asystencji. Diagnoza sytuacji osobistej, którą będzie przeprowadzał pracownik socjalny lub asystent rodziny, będzie wykonywana na podstawie autodiagnozy potrzeb wnioskodawcy, obserwacji i rozmowy odbytej z przyszłym użytkownikiem asystencji osobistej.

Decyzja ustalająca prawo do usługi asystencji będzie określała:
1) liczbę godzin miesięcznie przyznanej usługi asystencji;
2) zakres przyznanej usługi asystencji;
3) okres, na jaki będzie przyznana usługa asystencji.

Jednoczenie w projekcie przewidziane zostały przepisy regulujące przesłanki, które starosta będzie musiał wziąć pod uwagę, ustalając liczbę przyznanych godzin usługi asystencji oraz zakres usługi asystencji. Będą nimi m.in. indywidualne potrzeby osoby, uzyskana liczba punktów potrzeby wsparcia, rodzaj, zakres i liczba usług skierowanych do osób niepełnosprawnych finansowanych lub współfinasowanych ze środków publicznych, z jakich osoba korzysta. Przy ustalaniu liczby przyznanych godzin usługi asystencji będzie brana pod uwagę również wysokość środków finansowych przekazanych powiatowi z budżetu państwa na realizację usługi asystencji oraz liczba osób w powiecie potrzebujących wsparcia w formie usługi asystencji, a także możliwości organizacyjne w zakresie zapewnienia realizacji usługi asystencji wszystkim osobom z terenu powiatu uprawnionym do usługi asystencji. Projekt przewiduje, że decyzja ustalająca prawo do usługi asystencji będzie wydawana na okres nie dłuższy niż 3 lata, jednak nie dłuższy niż okres ustalony w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia.

Usługa asystencji będzie dla użytkownika tej usługi bezpłatna, niemniej jednak w przypadku gdy osoba będzie korzystała z tej usługi nienależnie, będzie obowiązana do zwrotu kosztów jej udzielania.

W projekcie przewidziane zostały rozwiązania umożliwiające użytkownikowi usługi asystencji uczestniczenie w wyborze usługodawcy i asystenta osobistego, który ma mu świadczyć usługę asystencji. W projekcie wprowadzone zostało jednak zastrzeżenie wskazujące, że asystentem osobistym użytkownika usługi nie może być osoba będąca jego małżonkiem, zstępnym, wstępnym, rodzeństwem, synową, zięciem, macochą, ojczymem, teściem ani teściową, ani osobą z nim wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą, lub pozostającą z nim w faktycznym pożyciu.

Ostatnim etapem poprzedzającym rozpoczęcie świadczenia usługi asystencji będzie podpisanie kontraktu trójstronnego przez usługodawcę z użytkownikiem usługi oraz asystentem osobistym, który tę usługę będzie wykonywał.

Projekt zakłada, że zadanie powiatu polegające na ustalaniu uprawnienia do usługi asystencji będzie finansowane z dotacji celowej z budżetu państwa. Zgodnie z projektem realizacja przez powiat:
1) usługi asystencji, w tym koszty związane z:
a) wynagrodzeniem asystentów osobistych,
b) wynagrodzeniem koordynatorów usługi asystencji,
c) organizacją szkoleń ogólnych dla asystentów osobistych i koordynatorów usługi asystencji oraz szkoleń ogólnych dla użytkowników usługi asystencji,
d) organizacją szkoleń dla asystentów osobistych i koordynatorów usługi asystencji z pierwszej pomocy przedmedycznej i ewakuacji osób z niepełnosprawnościami,
e) wykonywaniem usługi asystencji przez usługodawców (np. koszty związane z obsługą administracyjną) w tym związane ze świadczeniem usługi asystencji przez asystentów osobistych (np. koszty dojazdów, biletów) oraz ubezpieczeniem od odpowiedzialności cywilnej asystentów osobistych jeżeli usługodawca zawrze taką umowę z ubezpieczycielem – w wysokości łącznej nie wyższej niż 7 % kwoty przeznaczonej na wynagrodzenia asystentów osobistych,
f) obsługą administracyjną i prowadzeniem postępowań związanych z ustaleniem i weryfikacją uprawnienia do usługi asystencji – w wysokości 3% kwoty przeznaczonej na wynagrodzenia asystentów osobistych;
2) superwizji asystentów osobistych, w tym koszty związane z wynagrodzeniem superwizorów asystentów osobistych
– będą finansowane z dotacji celowej z budżetu państwa.
Projekt zawiera zmiany w ośmiu ustawach wdrażających rozwiązania zaproponowane w projekcie, m.in.:
1) w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych rozszerza katalog przychodów zwolnionych z podatku dochodowego od osób fizycznych o wartość usługi asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami, świadczonych na podstawie decyzji administracyjnej wydanej na podstawie ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami;
2) w ustawie z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego wprowadza definicję asystenta osobistego oraz rozszerza prawa do ulgi 95% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego oraz autobusowego, na podstawie biletów jednorazowych, na asystentów osobistych towarzyszących w podróży osobie niepełnosprawnej;
3) w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług rozszerza katalog przychodów zwolnionych z podatku od towarów i usług o usługę asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami świadczoną na podstawie decyzji administracyjnej wydanej na podstawie ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami;
4) w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody wprowadza zwolnienia z opłat za wstęp do parku narodowego lub na niektóre jego obszary dla asystentów osobistych osób z niepełnosprawnościami świadczących usługi na podstawie decyzji administracyjnej wydanej na podstawie ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami, towarzyszących osobie niepełnosprawnej;
5) w  ustawie z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej wprowadza zwolnienie z opłaty skarbowej od wydawanych zaświadczeń potwierdzających pełnienie funkcji asystenta osobistego, o którym mowa w ustawie o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami.

Projekt wprowadza obowiązek dla ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego dokonania przeglądu stosowania przepisów ustawy oraz przepisów wykonawczych wydanych na podstawie ustawy, po upływie 2 lat od dnia wejścia w życie ustawy, w celu dokonania oceny systemu świadczenia usługi asystencji oraz przedstawienia rekomendacji Radzie Ministrów w kwestii ewentualnej konieczności podjęcia działań korygujących w systemie świadczenia usługi asystencji.

W projekcie proponuje się wejście w życie ustawy z dniem 1 stycznia 2025 r. z wyjątkiem:
1) przepisów związanych z superwizją asystentów osobistych, które wejdą w życie 1 stycznia 2026 r.;
2) przepisu nadającego uprawnienie do asystencji osobistej, osobom z niepełnosprawnością, które uzyskały decyzje o potrzebie wsparcia na poziomie od 70 do 84 punktów w skali potrzeby wsparcia, o której mowa w art. 4b ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, który wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2027 r.

Rozłożenie wejścia w życie ustawy na trzy etapy da samorządom powiatowym oraz usługodawcom niezbędny czas na zbudowanie na danym terenie i zorganizowanie usługi asystencji w wymiarze pozwalającym na objecie nią docelowej grupy osób potrzebujących usługi asystencji oraz superwizji asystentów osobistych.

Info i grafika: KPRP

Data publikacji: 05.03.2024 r.