28 września 2010 r. odbyła się w siedzibie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej konferencja na temat zatrudnienienia wspomaganego. Uczestniczyło w niej ponad 130 osób, między innymi przedstawiciele samorządów, organizacji pozarządowych, organizacji pracodawców oraz przedstawiciele świata nauki.
W trakcie konferencji omówiono doświadczenia międzynarodowe w zakresie zatrudnienia wspomaganego, a także specyfikę tej formy zatrudnienia w odniesieniu do różnych grup osób niepełnosprawnych (z niepełnosprawnością intelektualną, niewidomych i słabowidzących, niesłyszacych, głuchoniewidomych i osób z autyzmem).
Szczególnym wydarzeniem był panel, w którym wzięły udział osoby niepełnosprawne reprezentujące powyższe grupy niepełnosprawności. Podzieliły się one z uczestnikami konferencji swoimi doświadczeniami związanymi z wykonywaną pracą.
Konferencja stanowiła wstęp do rozpoczynających się prac nad systemowym uregulowaniem kwestii zatrudnienia wspomaganego w Polsce.
Alina Wojtowicz-Pomierna, zastępca dyrektora Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych zaprezentowała Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudniania na lata 2009-2011. Jednym z celów tego planu jest wypracowanie modelu zatrudnienia wspomaganego, zapewniającego sprawne funkcjonowanie osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy oraz aktywizację biernych zawodowo osób niepełnosprawnych wymagających pomocy innych osób podczas wykonywania pracy.
Celem konferencji było m.in. zebranie doświadczeń dotyczących zatrudnienia wspomaganego w odniesieniu do różnych grup osób niepełnosprawnych – określenie podobieństw i różnic oraz wypracowanie rekomendacji dla zatrudniania wspomaganego jako systemowego narzędzia wspierającego skuteczne włączanie osób niepełnosprawnych w rynek pracy.
Taka forma zatrudnianie jest potrzebna gdyż część osób niepełnosprawnych, z różnych powodów, nie jest w stanie samodzielnie bez odpowiedniego wsparcia znaleźć, podjąć i utrzymać zatrudnienie.
Dr Tadeusz Majewski z Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie w swoim wystąpieniu przedstawił międzynarodowe doświadczenia w omawianym zakresie. Rozpoczął od zdefiniowania zatrudnienia wspomaganego, jako metody zatrudniania osób z głębszym stopniem niepełnosprawności (ze znacznym i umiarkowanym stopniem) w zwykłych zakładach pracy, przy zapewnieniu im odpowiedniego wspomagania w początkowym okresie zatrudnienia przez specjalnie przygotowanego pracownika – trenera pracy (job coach). Jego zadaniem jest wspieranie i udzielanie pomocy pracownikowi z niepełnosprawnością w adaptacji zawodowej. Służy również jako doradca dla pracodawcy. Jego rola jest stopniowo redukowana w miarę uzyskiwania przez pracownika samodzielności w zawodowym funkcjonowaniu w zakładzie pracy.
Idea zatrudnienia wspomaganego powstała w USA na początku lat 80 ubiegłego wieku i szybko trafiła do Kanady, Australii i większości państw członkowskich UE.
Zatrudnienie wspomagane, jako forma aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, zostało także zaakceptowane przez polityczne organizacje międzynarodowe i umieszczone w wielu dokumentach, dotyczących rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Należą do nich: Organizacja Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowa Organizacja Pracy, Rada Europy, Unia Europejska.
Krystyna Mrugalska z PSOUU w wystąpieniu pt. „Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych ze szczególnymi trudnościami w wejściu i utrzymaniu się w zatrudnieniu” dokonała przeglądu trudności, wynikających z ich potrzeb oraz niezbędnych form ich zaspokajania. Zwróciła uwagę na to, że niewielki odsetek osób niepełnosprawnych z tzw. grupy specjalnej znajduje zatrudnienie, mimo wyższego niż w innych przypadkach dofinansowania dla pracodawców. W tym zakresie konieczne jest zatem nowe podejście do tego problemu. Przedstawiła również plan działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie oraz podnoszenia jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie w latach 2006-2015. Jednym z jego celów jest promowanie zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy, poprzez łączenie działań antydyskryminacyjnych i pozytywnych w celu zapewnienia równości szans.
Monika Zakrzewska z Centrum Dzwoni przedstawiła pośrednictwo pracy według koncepcji Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym oraz zatrudnienie wspomagane i inne formy zatrudnienia osób o szczególnych trudnościach na otwartym rynku pracy. Prezentując historię Centrum skupiła się na scharakteryzowaniu zatrudnienia wspomaganego oraz opisaniu funkcji i zadań trenera pracy.
dr Agnieszka Rymsza, z Fundacji SYNAPSIS przedstawiła specyfikę zatrudnienia wspomaganego u osób z autyzmem. Opisała jak powinno wyglądać wsparcie tej grupy osób w miejscu pracy i poza nią oraz wsparcie dla pracodawcy. Według autorki obecnie istniejący system wspierania osób niepełnosprawnych w pracy jest dla osób z autyzmem niedostępny. System edukacji nie przygotowuje tych osób do pracy, brak jest systemu doradztwa, pośrednictwa pracy i job coachingu (treningu pracy). Ponadto nie ma autyzmu w katalogu niepełnosprawności, na które pracodawca otrzymuje zwiększone dofinansowanie do wynagrodzenia osoby niepełnosprawnej, brak jest także wsparcia doradczego dla pracodawców.
Specyfikę zatrudniania wspomaganego osób głuchoniewidomych przedstawił Marcin Fiedorowicz z Towarzystwa Pomocy Głuchoniewidomym, które działa od 19 lat na terenie całego kraju.
Głuchoślepota jest jednoczesnym uszkodzeniem zmysłów wzroku i słuchu, co powoduje ograniczenie lub brak możliwości kompensacyjnych.
Projekt „Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach EFS zawiera założenia dotyczące pracy głuchoniewidomych, m.in. rehabilitację, poradnictwo psychologiczne, doradztwo zawodowe, poradnictwo prawne, doradztwo oraz wyposażenie w sprzęt, warsztaty aktywizacji zawodowej, szkolenia zawodowe, dofinansowanie do szkoleń zewnętrznych, zindywidualizowane i kompleksowe wsparcie.
Monika Dunaj z Polskiego Związku Głuchych Oddział Łódź w swoim wystąpieniu pt. „Zatrudnienie wspomagane głuchych – marzenia a rzeczywistość” skupiła się m.in. na problemach związanych z zatrudnieniem tej grupy osób. Wynikają one m.in. z nieznajomości języka polskiego, niedostatecznego poziomu wykształcenia lub wykształcenia w zawodach, na które nie ma popytu na rynku pracy, przywiązanie do wsparcia i korzystania z systemu pomocy społecznej i ZUS.
Aby zwiększyć zatrudnienie głuchych należy: zwiększyć dostęp do tłumaczy języka migowego, możliwość kształcenia ustawicznego, doprowadzić do ciągłości wsparcia, edukować w zakresie tego czym jest głuchota (już od szkoły podstawowej) oraz szkolić specjalistów/praktyków w zakresie zatrudnienia wspomaganego.
Anna Woźniak-Szymańska i Elżbieta Oleksiak z Polskiego Związku Niewidomych przedstawiły dane PZN z końca 2009 r. o stanie zatrudnienia osób niewidomych i słabowidzących. Najwięcej jest zatrudnionych w firmach prywatnych, spółdzielczych i spółkach – 1230 osób, w innych zakładach pracy chronionej – 1094, w instytucjach państwowych i samorządowych – 976 osób, w spółdzielniach niewidomych – 706. Na własny rachunek pracuje 430, w rolnictwie 381, w PZN – 359, w spółdzielniach ogólnoinwalidzkich – 302 osoby. W innych zakładach – 380, ogółem 5.858. Jest to zaledwie 14,5 proc. populacji członków PZN będących w wieku aktywności zawodowej.
W ostatnich pięciu latach w PZN zrealizowano kilka projektów, które pozwoliły praktycznie sprawdzić wybrane zagadnienia zatrudnienia wspomaganego.
Dotyczyły one:
– podnoszenia zdolności i motywacji osób niewidomych i słabowidzących do podejmowania pracy,
– wzrostu pozytywnego nastawienia i braku uprzedzeń ze strony pracodawców,
– wypracowania modelu kształcenia asystentów zawodowych osób niewidomych i słabowidzących,
– poznania zagranicznych systemów zatrudnienia wspieranego, w tym szczegółowo modelu szwedzkiego,
– wpływania na system prawny w Polsce.
Katarzyna Boguszewska wskazała na kwesię zatrudnienia przejściowego jako formy zatrudniednia wspomaganego w świetle doświadczen warszawskiego domu Pod Fontanną.
Pierwsze na świecie miejsce nazwane „Domem-Klubem” (ang. Clubhouse) powstało w 1948 roku w Nowym Jorku. Jego tworzenie zainicjowała grupa byłych pacjentów szpitali psychiatrycznych, którzy postanowili się usamodzielniać dzięki „inwestowaniu” we własne umiejętności.
Działania Domów-Klubów są inicjowane, planowane, realizowane, oceniane i weryfikowane przez osoby znające chorobę z własnego doświadczenia. Składają się na nie wszystkie zadania konieczne dla codziennego funkcjonowania Domu-Klubu oraz programy edukacji i zatrudnienia. Tym samym w tych placówkach nie ma miejsca na rolę klienta czy podopiecznego, jest natomiast możliwość wzajemnego motywowania się do współdziałania opartego na współodpowiedzialności.
Warszawski Dom pod Fontanną powstał w 2001 roku. Obecnie współtworzy go ponad 270 członków Domu-Klubu, 8 pracowników, kilkoro wolontariuszy.
Jak każdy Dom-Klub, ma swój własny program zatrudnienia przejściowego. Adresowany on jest szczególnie do tych członków, którzy chcą podjąć zatrudnienie, ale trudno im zdecydować jaki rodzaj pracy będzie dla nich odpowiedni w dłuższej perspektywie.
Trudność ta wynika w przeważającej mierze z braku doświadczeń zawodowych na rynku pracy lub doświadczeń krótkotrwałych, a czasem mających miejsce bardzo dawno.
Równolegle z prowadzeniem programu zatrudnienia przejściowego Dom-Klub realizuje szereg innych działań wspierających członków w zatrudnieniu podjętym bez jego pośrednictwa. Zaangażowanie Domu-Klubu podąża za indywidualnymi, zasygnalizowanymi przez członka, potrzebami.
Marcisz
