W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich 24 lutego odbyła się konferencja, na której zaprezentowany został raport z badania „Dostępność usług społecznych dla osób starszych mieszkających w gminach wiejskich”.
W imieniu Rzecznika Praw Obywatelskich w wystąpieniu otwierającym wydarzenie głos zabrał zastępca RPO dr hab. Adam Krzywoń, podkreślając, że wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne i nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny, w tym ze względu na wiek – na podstawie art. 32 Konstytucji RP.
Konferencje prowadził członek Komisji Ekspertów ds. Osób Starszych przy RPO prof. dr hab. Piotr Błędowski, dziekan Kolegium Ekonomiczno-Społecznego, Szkoła Główna Handlowa.
Podczas wydarzenia przedstawione zostały kluczowe wnioski oraz rekomendacje zawarte w raporcie, a uczestnicy konferencji debatowali na temat potrzebnych działań, które mogą poprawić jakość codziennego życia starszych mieszkańców wsi.
Rzecznik zaznaczył, że bariery, które napotykają osoby starsze na wsi w dostępie do usług powinny zostać wnikliwie rozpoznane i wzięte pod uwagę w planowaniu działań dotyczących szerszej polityki senioralnej na poziomie krajowym i lokalnym.
Wskazał, że RPO postulował w marcu 2024 r. przeprowadzenie ewaluacji dotychczasowych działań różnych organów władzy po kątem ich skuteczności i przygotowania raportu z realizacji tejże polityki społecznej na półmetku jej obowiązywania. Podkreślił, że nie ma wątpliwości, że długofalowym celem i efektem dyskusji nad wynikami omawianego badania jest podjęcie przez właściwe organy odpowiednich działań legislacyjnych i organizacyjnych, które zniwelują odnotowane nierówności i zapewnią w Polsce możliwość cieszenia się pełnią praw, niezależnie od wieku i miejsca zamieszkania.
Następnie przewodnicząca Komisji Ekspertów ds. Osób Starszych prof. dr hab. Barbara Szatur-Jaworska omówiła charakterystyka badań, cele, założenia oraz organizację raportu, a dr Łukasz Komorowski z Zakładu Ekonomii Wsi, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN omówił ogólną charakterystykę gmin uczestniczących w badaniu.
O (nie)dostępności transportowej usług społecznych mówiła dr hab. Sylwia Michalska, prof. IRWIR PAN z Zakładu Socjologii Wsi Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Wskazała, że niedostępność transportowa ma kilka wymiarów – infrastrukturalną, systemową oraz jednostkową. Przedstawiła tez dobre praktyki np. zniżki na przejazdy dla seniorów w komunikacji gminnej, lokowanie przystanków przy ważnych instytucjach oraz koordynację rozkładów jazdy.
O dostępności usług społecznych mówiła członkini Komisji Ekspertów ds. Osób Starszych przy RPO dr hab. Jolanta Perek-Białas, prof. UJ, z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wskazała, że usługi społeczne to takie, których podstawowym celem jest zaspokojenie niematerialnych potrzeb mieszkańców. Wyjaśniła, że rozwój usług nie jest powiązany z sytuacją demograficzną, zależy od finansów i liderów. Usługi z obszaru pomocy społecznej są podstawowe, natomiast brakuje usług specjalistycznych, brakuje ośrodków wsparcia. Wskazała również na brak dodatkowych usług, np. pomocy typu Złota Rączka.
Dostępność informacyjna usług społecznych dla osób starszych na wsi była przedmiotem wystąpienia mgr Kingi Chęcińskiej z Zakładu Socjologii Wsi, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Mówiła o zastosowanych metodach badawczych, które obejmowały analizę stron internetowych, wywiady z mieszkańcami czy obserwacje w terenie.
Prelegentka przedstawiła zalety i wady komunikacji offline. Wskazała, że komunikacja tradycyjna, jak rozmowy telefoniczne, kontakt bezpośredni itp. zapewnia większą skuteczność przekazu. Mówiąc o komunikacji online wskazała, że wszystkie gminy mają strony internetowe i konta w mediach społecznościowych, ale niewielka liczba treści jest skierowana do seniorów.
Kluczowe wyzwania obejmują brak jednolitego i efektywnego systemu komunikacji, podział na osoby korzystające z internetu i te, które go unikają, niski poziom zaufania do nowoczesnych technologii, brak działań edukacyjnych i niedostosowane dla seniorów treści.
Przedstawiając wnioski prelegentka wskazała na konieczność łączenia kanałów komunikacji, poprawy infrastruktury, edukację cyfrową, dostosowanie treści i wzmocnienie lokalnych inicjatyw.
Wnioski dotyczące postrzegania dostępności usług społecznych przez osoby starsze mieszkające na wsi omówiła członkini Komisji Ekspertów ds. Osób Starszych przy RPO dr Magdalena Rosochacka-Gmitrzak z Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego.
Prelegentka mówiła o potrzebach w zakresie informacji i komunikacji oraz transportu i mobilności, a także omówiła czynniki różnicujące sytuację osób starszych. Mówiła o potrzebach seniorów w najbliższym otoczeniu, w tym m.in. o potrzebie liczniejszych punktów usługowych oraz sklepów, infrastrukturze drogowej przyjaznej pieszym i rowerzystom czy większej obecności i widoczności policji. Wskazała też, że rada seniorów powinna pełnić faktyczna rolę doradczą i rzeczniczą, a urzędnicy powinni być przyjaźni i uprzejmi natomiast władze gminy wyrażać autentyczne zainteresowanie potrzebami seniorów.
Mówiąc o instytucjach wsparcia wyjaśniła, że bardzo często pojawiały się głosy o potrzebie zapewnienia opieki wytchnieniowej dla rodzin osób starszych czy opiece dochodzącej np. dla osób żyjących w pojedynkę lub niepełnosprawnością.
W zakresie opieki zdrowotnej wskazywano m.in. na potrzebę zapewnienia przychodni POZ w gminie oraz przyjaznego systemu zapisów i skierowań oraz dostępną opiekę lekarzy pierwszego kontaktu i specjalistów.
Dr hab. Barbara Rysz-Kowalczyk zaprezentowała wnioski dotyczące polityki senioralnej na poziomie lokalnym. Podkreśliła m.in. problemy wynikające z lekceważenia i ignorowania w działaniach strategii rozwiązywania problemów społecznych czy trendu nadregulacji i biurokratyzowania procedur, utrudniających oferowanie osobom starszym elastycznych i skutecznych form wsparcia.
Prezeska firmy Badania i Działania Magdalena Tędziagolska w wystąpieniu mówiła o spostrzeżeniach badaczy terenowych wynikających z przebiegu przeprowadzonych rozmów i obserwacji. Wyjaśniła, w jaki sposób specyfika prowadzenia badań w środowisku wiejskim wpłynęła na pracę badaczy.
Kluczowe wnioski z badań i rekomendacje przedstawiła prof. dr hab. Barbara Szatur-Jaworska. Wskazała, że zaskoczeniem był fakt, iż typ gminy i jej profil demograficzny nie miał wpływu na dostępność usług społecznych; różnicowały ją zaś głównie pieniądze, którymi dysponowały gminy. – Skala danego przedsięwzięcia nie może być miarą sukcesu, bo w gminach wiejskich zawsze mniej ludzi będzie z nich korzystać niż w miastach – podkreśliła prof. Jaworska.
– Raport był skazany na sukces, bo była to bardzo starannie opracowana koncepcja, bardzo dobrze zorganizowane badanie, bardzo starannie opracowane narzędzia, elastyczność w realizacji badań i precyzyjny i kompetencje wnioski – zaznaczyła dr hab. Dobroniega Głębocka, prof. UAM, z Zakładu Badań Problemów Społecznych i Pracy Socjalnej na Wydziale Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, która recenzowała Raport. Stwierdziła, że może go rekomendować dla studentów.
W ostatniej części konferencji odbyła się dyskusja, w której uczestnicy wydarzenia debatowali na tematy poruszone w wystąpieniach prelegentów oraz zawarte w raporcie.
Wydarzenie było transmitowane online i tłumaczone na polski język migowy.
Info: BRPO, oprac. IKa, fot. Marcin Kluczek
Data publikacji: 26.02.2025 r.
