W Warszawie oraz w formie hybrydowej został zorganizowany VIII Kongres Osób z Niepełnosprawnościami. Głównym tematem debat była Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Spotkanie otworzył RPO, a zaproszeni eksperci wzięli udział m.in. w czterech panelach dyskusyjnych. Nie zabrakło relacji z Konwentów regionalnych i tematycznych, które poprzedziły Kongres. Na jego zakończenie została przyjęta uchwała obejmująca żądania przedstawicieli środowiska OzN. „Nasze Sprawy” objęły patronat medialny nad tym wydarzeniem.
15 listopada odbył się VIII Kongres Osób z Niepełnosprawnościami. To oddolna inicjatywa, dzięki której od 2015 roku dochodzi do corocznego spotkania przedstawicieli środowiska OzN. Uczestnicy wydarzenia domagają się rzeczywistego równego traktowania. Tegorocznej edycji towarzyszyło hasło „10 lat Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami. Co się zmieniło? Co musi się zmienić?”.
Wydarzenie zostało zorganizowane przez Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami (PFON) we współpracy z European Disability Forum (EDF) i organizacjami pozarządowymi z całego kraju. Obrady przeprowadzono w Centrum Kreatywności Targowa w Warszawie oraz za pośrednictwem platformy Zoom. To zmiana w porównaniu z latami 2020-2021, kiedy debaty odbyły się tylko w formie zdalnej. Natomiast wcześniejsze spotkania miały miejsce w stolicy.
Problemy i szanse
Tegoroczną edycję otworzył rzecznik praw obywatelskich, który objął honorowy patronat nad Kongresem. Jak stwierdził dr hab. prof. UW Marcin Wiącek, jest to jedno z najważniejszych wydarzeń w kalendarzu RPO. Troska o rozwiązywanie problemów w tym obszarze należy do priorytetów jego urzędu. Przypomniał o swoich słowach sprzed roku. Wówczas podkreślił, że wciąż brakuje równości w dostępie do edukacji, pracy, opieki zdrowotnej, realnego wsparcia psychologicznego i finansowego, a także systemu asystencji osobistej dla OzN czy opieki wytchnieniowej dla ich opiekunów. Wskazał, że brakuje też dostępu do mieszkalnictwa, brakuje edukacji antydyskryminacyjnej czy promowania dostępności cyfrowej. Dzisiaj może powiedzieć, że ta lista jest wciąż długa i otwarta.
Jak zaznaczył prelegent, Polska do tej pory nie przystąpiła do dołączonego do Konwencji Protokołu Fakultatywnego, którym państwa-strony uznają kompetencje Komitetu ds. Osób Niepełnosprawnych. To oznacza, że nasi obywatele nie mają możliwości złożenia skargi indywidualnej.
– Zarówno ja, jak i moi poprzednicy domagamy się przystąpienia naszego kraju do Protokołu Fakultatywnego. Niestety stanowisko Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej pozostaje w tym względzie negatywne, więc tym bardziej musimy się starać rozwiązywać problemy w ramach możliwości krajowych przez bieżącą współpracę i dialog – powiedział Marcin Wiącek.
RPO zaznaczył, że w tym kontekście należy bardzo docenić przyjęcie przez rząd „Strategii na rzecz osób z niepełnosprawnościami na lata 2021-2030”. Dokument ten odwołuje się do głównych zasad Konwencji i ma szansę przybliżyć Polskę do wdrażania w życie jej postanowień.
W dalszej części swojego wystąpienia poruszył kwestię realizacji art. 19 Konwencji, który mówi o prawie do niezależnego życia. Zdaniem eksperta konieczna jest deinstytucjonalizacja systemu wsparcia, aby każdy mógł mieszkać w wybranym przez siebie miejscu, dokonywać swobodnych wyborów i otrzymać wsparcie jakiego oczekuje, np. asystenta osobistego czy tłumacza PJM.
– W czerwcu tego roku rząd przyjął Strategię rozwoju usług społecznych do 2030 roku. I w tym dokumencie opisano przejście od opieki o charakterze instytucjonalnym do opieki właśnie świadczonej w środowisku rodzinnym, w społeczności lokalnej, czyli do opieki zdeinstytucjonalizowanej. To bardzo dobrze, będziemy uważnie monitorować realizację i wdrażanie tej Strategii – podkreślił RPO.
Prof. Marcin Wiącek zaznaczył, że jednym z najważniejszych instrumentów w procesie deinstytucjonalizacji jest dostępność usług asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością. Obecnie są one oparte na działaniach projektowych. Natomiast w Kancelarii Prezydenta RP trwają prace nad projektem ustawy o asystencji osobistej dla OzN.
Konwencja pod lupą
W trakcie Kongresu odbyły się 4 panele dyskusyjne. Pierwszy z nich został zatytułowany „10 lat Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami w Polsce”. W tej części paneliści podzielili się m.in. wspomnieniami na temat 6 września 2012 r., kiedy prezydent Bronisław Komorowski podpisał ustawę ratyfikującą Konwencję. Jak zaznaczono, Konwencja jest coraz mocniej rozpoznawana w środowisku OzN. Ale nie do końca nastąpiło wejście praw OzN w nurt praw człowieka. Ponadto stała się mocnym argumentem w dyskusjach na różnym poziomie, chociaż wykorzystywanym za rzadko.
Z kolei w panelu dyskusyjnym „Konwencja w sytuacjach kryzysowych” poruszone zostały m.in. wątki związane z wojną. Uchodźcy z niepełnosprawnościami często byli przywożeni na granicę ukraińsko-polską przez nieznane sobie osoby. Podejmowano działania, aby nie trafiali do miejsc masowego zakwaterowania i nie byli rozdzielani od rodzin. Do RPO wpływały sygnały o problemach z uzyskaniem numeru PESEL (kwestia długich kolejek) oraz odpowiedniego orzeczenia (brak zgromadzonych dokumentów). Pojawiały się trudności, żeby ci ludzie mogli uzyskać wsparcie w Polsce, ponieważ PFRON wymagał za każdym razem okazania orzeczenia. Jak dostrzeżono, w sytuacjach kryzysowych najszybciej reagują organizacje społeczne.
W programie Kongresu znalazł się też panel dyskusyjny „Edukacja włączająca szansą dla wszystkich”. W trakcie tej debaty powołano się na oficjalne dane, z których wynika, że mamy 8 proc. uczniów z Ukrainy w systemie oświaty. Zaznaczono, że ten napływ pokazał jak bardzo osoby niesłyszące są dyskryminowane w edukacji w Polsce. Kiedy pojawili się ukraińscy uczniowie, zapewniono im wsparcie (tłumacze, podręczniki). W stosunku do uczniów głuchych nigdy takiej refleksji nie było. Ponadto zwrócono uwagę na postawę części rodziców dzieci pełnosprawnych. Oni myślą, że obecność uczniów z niepełnosprawnościami jest zagrożeniem dla jakości edukacji ich pociech. Zaznaczono też, że brakuje systemowego wsparcia rodziców, którym rodzą się dzieci z niepełnosprawnościami.
Natomiast w trakcie panelu dyskusyjnego „Przyszłość Konwencji w Polsce” nie zabrakło rekomendacji. Dotyczyły one m.in. AAC (kompetentne przygotowanie kadry instytucji publicznych, szkolenia dla pracowników służby zdrowia), wsparcia w środowisku lokalnym, budżetu osobistego (płatności bezpośrednie) oraz wprowadzenia asystenta prawnego / asystentki prawnej. Jak podkreślono, należy promować Konwencję i dobre praktyki, a także uświadamiać coraz szersze kręgi.
Żądanie zmian
Do Warszawy przybyli też goście z zagranicy. W tym gronie znalazła się Sif Holst z Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. W swoim wystąpieniu zaznaczyła, że w całej Europie wdrażanie Konwencji odbywa się zbyt powoli. Celem jest zapewnienie niezależnego życia, a nie stawianie na instytucjonalizację. Trzeba stworzyć odpowiednią edukację, a także rynek pracy, na którym wszyscy będą mieli szanse. Konwencja to jest również okazja do tego, żeby się rozwijać przez inspiracje, uczyć się od siebie nawzajem.
Program spotkania objął też relację z Konwentów regionalnych i tematycznych. To wydarzenia będące formą przygotowań do Kongresu OzN. W tym roku zostały one przeprowadzone w formie zdalnej oraz stacjonarnej. Wspomniano m.in. o przedstawionym na łamach „NS” Konwencie regionalnym – spotkaniu konsultacyjnym „Budżet osobisty – droga do niezależnego życia” (https://naszesprawy.eu/aktualnosci/droga-do-niezaleznego-zycia-o-budzecie-osobistym-przed-kongresem/).
Zwieńczeniem wydarzenia było przyjęcie Uchwały kończącej VIII Kongres Osób z Niepełnosprawnościami. Jej zwolennicy kolejny raz żądają pełnego wdrożenia Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami we wszystkich sferach życia i dla wszystkich osób z niepełnosprawnościami, w tym osób wymagających najbardziej intensywnego wsparcia. Pozostałe żądania dotyczą m.in. ujednolicenia i przyjęcia konwencyjnego modelu orzekania o niepełnosprawności, edukacji włączającej oraz rynku pracy. Do tego dochodzi kwestia systemowego – ustawowego – uregulowania asystencji osobistej urzeczywistniającej podmiotowość osób z niepełnosprawnościami. Zamieszczono też zapis dotyczący uregulowania możliwości porozumiewania się za pomocą komunikacji alternatywnej i wspomagającej (AAC).
Marcin Gazda, fot. PFON, Grzegorz Krzyżewski / BRPO
Data publikacji: 24.11.2022 r.
