Jeszcze w lutym br. Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Inwalidów i Spółdzielni Niewidomych wystosował apel skierowany do Łuksza Krasona, pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych, sekretarza stanu w MRPiPS, postulując zmiany w ustawie o rehabilitacji, który prezentujemy poniżej.
Ze smutkiem i niepokojem odczytaliśmy treść Pańskiej odpowiedzi na interpelacje poselską w sprawie podwyżki dofinansowań SOD w roku 2024. Odpowiedź ta pokrywa się z niechlubnym podejściem rządu PIS do kwestii waloryzacji dofinansowań SOD. W dobie skokowego wzrostu kwot innych form pomocy i świadczeń dla osób niepełnosprawnych, jak również dla WTZ oraz ZAZ, raziło nas szczególnie nierówne traktowanie nas, jako pracodawców. Przedsiębiorcy (niepełnosprawni) prowadzący jednoosobową działalność mieli wszakże rokrocznie waloryzowaną refundację składek ZUS w oparciu o przeciętne wynagrodzenie. Przykładowo jest to w bieżącym roku wzrost o 12,8 proc. a licząc od 2020 roku jest to już prawie 50 proc. przyrost pomocy publicznej. Środowisko Spółdzielni Inwalidów pokłada tak duże nadzieje w poczynaniach nowego rządu i Pana, jako Pełnomocnika. Nie pozwólmy by czuli się zawiedzeni, bo przecież przywrócenie systemowej waloryzacji dofinansowań mieści się w regułach Rozporządzenia Komisji EU 651/2014.
Za nami prawie 10 lat pogłębiającej się marginalizacji zatrudnienia chronionego osób niepełnosprawnych. Zapoczątkowane w roku 2014 działania zmierzające do zrównania sektora chronionego i rynku otwartego stały się początkiem kryzysu w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. Eksperyment, w którym z początkiem 2014 roku obniżono o 25 proc. dofinansowania do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych zatrudnionych w spółdzielniach i zakładach pracy chronionej zaowocował drastycznym spadkiem liczby zpchr-ów i zatrudnionych tam inwalidów. W kolejnych latach (2014-2020) dofinansowania zostały zamrożone na pierwotnym poziomie, co sprzyjało dalszemu spadkowi zainteresowania przedsiębiorców zatrudnieniem osób niepełnosprawnych. Dofinansowanie do stopnia lekkiego niepełnosprawności w latach 2004-2013 sięgało 600 pln, co stanowiło istotną część kosztu płacy osoby niepełnosprawnej. Jeszcze w roku 2013 dofinansowanie sięgało 31 proc. kosztu płacy minimalnej by w roku 2023 spaść do 12 proc.. Nie dziwi, więc fakt, że brak istotnej waloryzacji dofinansowań przez ostatnie 10 lat, spowodował spadek zatrudnienia w sektorze chronionym o ponad 50 proc., a liczba zakładów pracy chronionej spadła do niecałych 600 z ponad 2000 w 2010 roku.
Apele naszego środowiska o przywrócenie waloryzacji dofinansowania SOD w oparciu o np.: płacę minimalną nie znalazły uznania w resorcie pracy i polityki społecznej. W okresie ostatnich lat płaca minimalna rośnie o ponad 160 proc. (z 1600 pln do ponad 4242 pln w styczniu 2024) a wydatki PFRON na wypłaty dofinansowań rosną tylko o 10 proc. W tym samym czasie główne źródło finansowania PFRON – czyli wpłaty obowiązkowe rosną z 1480 pln do prawie 3000 pln miesięcznie, za każdą niezatrudnioną osobę niepełnosprawną u pracodawcy zobligowanego do ich zatrudniania. Dramatyczna sytuacja zakładów pracy chronionej w okresie pandemii nie znalazła również odzwierciedlenia w instrumentach pomocowych dedykowanych dla naszego sektora. Mimo przyzwolenia ze strony Komisji Europejskiej do wszelkich działań ratunkowych zmierzających do ochrony stanowisk pracy osób niepełnosprawnych, Ministerstwo pozostało głuche na postulaty całego środowiska pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne.
Nie zgadzamy się również z ostatnio prezentowaną retoryką, że obecne dofinansowania do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych są „jedynie” zachętą dla pracodawców a nie elementem utrwalonej i spójnej polityki wspierania zatrudnienia osób mających trudności w utrzymaniu się w zatrudnieniu (art. 32 rozp. Komisji EU 651/2014).
Nasze postulaty dotyczą, przywrócenia spółdzielniom inwalidów należnych im przywilejów podatkowych i gospodarczych uzasadnionych ich szczególną rolą dla rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Art. 181a. § 3 Prawa Spółdzielczego wyraźnie wskazuje, że z uwagi na przedmiot i szczególny charakter działalności spółdzielni, zawodową i społeczną rehabilitację we wspólnym przedsiębiorstwie, nie jest jej celem nadrzędnym osiąganie zysku, a zapewnienie pracy i rehabilitacja osób niepełnosprawnych. Dla zapewnienia realizacji zadań statutowych spółdzielni organy władzy państwowej oraz administracji rządowej winne są udzielić stosowną pomoc w tym również pomocy w formie zwolnień i ulg. W obecnym stanie prawnym spółdzielnie inwalidów i spółdzielnie niewidomych nie korzystają z żadnych dodatkowych form pomocy innych niż dostępne dla pozostałych przedsiębiorstw na rynku. Postulowana w gospodarce rynkowej równość sektorów stałą się, bowiem przyczynkiem do obecnej sytuacji spółdzielni, gdzie w praktyce „równość nierównych” dziesiątkuje spółdzielnie inwalidów. Łączenie celów ekonomicznych z realizowaną misją rehabilitacji zawodowej i społecznej w istniejących jeszcze spółdzielniach inwalidów i spółdzielniach niewidomych, wymaga przywrócenia im szczególnego statusu gwarantującego dodatkowe instrumenty wsparcia.
Proces naprawy wieloletnich zaniedbań należałoby zacząć od rzetelnej waloryzacji dofinansowań SOD. Dofinansowanie do stopnia lekkiego w roku 2013 sięgające 31 proc. płacy minimalnej, odpowiadałoby dziś kwocie 1300 pln. Dofinansowanie na stopień umiarkowany, przy zachowaniu proporcji z 2013 roku winno sięgać 3000 pln, pamiętając jednocześnie o ograniczeniu do 75 proc. kosztu płacy. Zdaniem naszego środowiska, zrównanie dofinansowań dla otwartego rynku pracy i chronionego, przy tak dużych różnicach w zakresie obowiązków pracodawców, nie powinno mieć miejsca.
Postulujemy, więc by w „Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych” i innych ustawach, zagwarantować dla wszystkich spółdzielni inwalidów:
1. Przywrócić prawo do otrzymywania wyższego dofinansowania SODiR dla spółdzielni inwalidów niż dla otwartego rynku. Do roku 2012 różnica w dofinansowaniu wynosił 30 proc..
2. Wprowadzić mechanizm waloryzacji dofinansowań SODIR w powiązaniu ze wzrostem płacy minimalnej lub przeciętnej.
3. Prawo do objęcia dofinansowaniem SODiR wszystkich pracowników niepełnosprawnych w spółdzielniach inwalidów bez względu na uzyskanie prawa do emerytury, w przypadku dalszego zatrudnienia.
4. Prawo do zatrzymania na ZFRON 90 proc. zaliczki podatku dochodowego od osób fizycznych zatrudnionych w spółdzielni (w miejsce dotychczasowego 60 proc.).
5. Prawo do udzielania ulg we wpłatach na PFRON przez spółdzielnie inwalidów (w myśl art. 22 ustawy) bez konieczności spełniania dodatkowych wymogów w zakresie zatrudniania osób ze schorzeniami specjalnymi.
6. Prawo zatrzymania podatku od nieruchomości przez spółdzielnie inwalidów bez konieczności osiągania wskaźnika zatrudnienia schorzeń specjalnych.
7. Zlikwidować niewspółmiernie wysokie kary za nieterminowe opłacanie kosztów płacy innych niż wynagrodzenie netto. Obecnie sankcją jest koniczność zwrotu całego przyznanego dofinansowania, mimo zrealizowania zasadniczego celu, jakim jest zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Kłopoty z płynnością i opłacenie ZUS z opóźnieniem, karane jest, więc podwójnie, nie tylko odsetkami, ale również koniecznością zwrotu SODiR.
Powyższe postulaty zostały włączone do tez programowych i uchwalone przez VII Kongres Spółdzielczości, organizowany przez Krajową Radę Spółdzielczą.
Hubert Pora
Prezes Zarządu
Zachowano pisownię oryginału
Data publikacji: 15.03.2024 r.
