Student z niepełnosprawnością wreszcie pełnoprawny?

Do udziału zgłosiło się 160 uczestników reprezentujących wyższe uczelnie, a także organizacje i stowarzyszenia działające na rzecz osób z niepełnosprawnością. Przybyli przedstawiciele Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z wiceminister Darią Lipińską- Nałęcz, Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, PFRON-u i władz samorządowych. Owocnych obrad życzyli zebranym wiceprezydent Krakowa Anna Okońska-Walkowicz oraz pełnomocnik prezydenta Krakowa ds. osób niepełnosprawnych Bogdan Dąsal.

Lapidarny tytuł konferencji obejmuje niezmiernie szeroką tematykę. Przy tym problem edukacji na poziomie wyższym coraz szerszych kręgów społeczeństwa jest niezwykle złożony i dynamiczny. Odbywające się coroczne spotkania stały się platformą dialogu wszystkich zainteresowanych stron, wymiany informacji oraz oceny zamierzonych i osią-ganych kamieni milowych. Są nimi: uchwalane i wdrażane prawo oraz szczegółowe programy. Służą one wyrównywaniu szans wszystkim chcącym i zasługującym na zdobycie wiedzy. Ma ona przynieść nie tylko osobistą satysfakcję, lecz być użyteczną zarówno dla ogółu – społeczeństwa i państwa, jak i dla każdej jednostki.

Nowe prawo, życzliwe z założenia dla beneficjentów stwarza w fazie wdrażania szereg nowych problemów, dlatego wciąż bardzo szerokie jest pole dla dyskusji i bieżących korekt. A taką możliwość stwarzają konferencje z cyklu „Pełno(s)prawny Student”.

Prosta matematyka uruchamia wyobraźnię. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, z początkiem tego roku wyższe wykształcenie posiadało 264 tysiące osób niepełnosprawnych. To o 40 tysięcy więcej niż przed rokiem. Mimo tego wzrostu jest to zaledwie 7,6% ogółu niepełnosprawnych! Wśród osób pełnosprawnych ten procent jest prawie trzykrotnie wyższy.

Takimi kamieniami milowymi w ostatnim okresie była nowelizacja ustawy  „Prawo o szkolnictwie wyższym”,  objęcie także uczelni niepublicznych ministerialnymi dotacjami na rzecz studentów niepełnosprawnych oraz ostateczne już ratyfikowanie przez prezydenta RP „Konwencji Praw Osób Niepełnosprawnych” uchwalonej przez Narody Zjednoczone w 2006 roku.

Mówiła o tym dyr. Anna Błaszczak z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Wyszczególniła pakiet aktów prawnych gwarantujących równość w dostępie do wiedzy dla studentów z niepełnosprawnościami. Zaczęła oczywiście od ustawy zasadniczej, czyli Konstytucji RP z artykułami 32, 69 i 70 na czele. Z kolei przybliżyła artykuły Konwencji o Prawach ON Narodów Zjednoczonych. Artykuły 1, 2, a zwłaszcza 24 gwarantują równy pozbawiony dyskryminacji dostęp do szkolnictwa wyższego. Definiują też pojęcie osoby niepełnosprawnej. Za taką uznać należy również człowieka z niepełnosprawnościami zanim uzyska formalne orzeczenie. Dotyczy to szczególnie ludzi młodych. Kolejnym aktem prawnym jest „Ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania”. Wyjaśniła tu definicje rozmaitych form dyskryminacji: bezpośrednią, pośrednią (neutralne z pozoru działania wywołują niekorzystne skutki) i (o dziwo) pozytywną. Nowelizacja ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym” i wdrażane w ślad za nią rozporządzenia wprowadzają szereg szczegółowych już przepisów obligujących tak ministerstwo, jak wyższe uczelnie do adekwatnych i skutecznych działań. Od 2011 roku regulaminy studiów muszą zawierać przepisy mówiące o tym, jakie wsparcie student z niepełnosprawnością ma zapewnione na uczelni, a szkoły wyższe uzyskały nową dotację na dofinansowanie lub finansowanie kosztów realizacji inwestycji, które służą kształceniu studentów i doktorantów z niepełnosprawnością. Ponadto, dzięki reformie warunki i tryb rekrutacji w przypadku przeprowadzania egzaminów wstępnych na studia, powinny uwzględniać szczególne potrzeby niepełnosprawnych kandydatów.

O roli Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w polepszeniu doli studentów niepełnosprawnych mówiła podsekretarz tego resortu Daria Lipińska-Nałęcz. Podkreśliła, że resort odpowiada na wszystkie pytania uczelni, w szczególności te dotyczące wydatkowania dotacji. Wspomniała o uruchomieniu na stronach internetowych specjalnej zakładki poświęconej tej kwestii, a także zachęcała do mailowego składania zapytań i wniosków przez uczelniane biura ds. osób niepełnosprawnych i organizacje pozarządowe, a także samych studentów.

Wiceminister Daria Lipińska-Nałęcz

Przedstawiciel Departamentu Budżetu i Finansów Ministerstwa Piotr Jagielski szczegółowo wyjaśniał na co można wydawać dotacje przedmiotowe dla studentów i doktorantów w obecnej wysokości do 3.500 zł. To wystąpienie wywołało spore ożywienie wśród zebranych. Wiele uczelni zastanawia się czy z dotacji można sfinansować np. transport dla niepełnosprawnych w obrębie kampusu, w tym zaangażowanie asystentów, czy też organizację obozów adaptacyjnych i rehabilitacyjnych. W odpowiedzi prelegent przypomniał pytającym, że tego  rodzaju potrzebom służy funkcjonujący od czterech lat program „Student II”, co potwierdził obecny na sali Jarosław Dąbrowski – dyrektor ds. dofinansowań PFRON. Pytano również o możliwość zaliczkowego wypłacania dotacji. Ten postulat wynika z rozziewu między rokiem kalendarzowym trwającym od stycznia do grudnia a akademickim – od października do września. Powoduje to niemożliwość realizacji pilnych potrzeb zakupów niezbędnych przedmiotów i wyposażenia od kilku miesięcy aż do całego semestru! Wnioskowano również lepszą koordynację współpracy ministerstwa z PFRON w zakresie komplementarności przyznawanych dotacji i dofinansowań.

Piotr Jagielski mówi o dotacjach

Z tym wystąpieniem korespondowała, a w części polemizowała prezentacja Aleksandra Waszkielewicza z Fundacji Instytut Rozwoju Regionalnego. Od 2007 roku Fundacja monitoruje sytuację studentów i doktorantów polskich uczelni. Zaobserwowano dużą dynamikę w ciągu minionych 6 lat, i to zarówno in plus, jak in minus. Cieszy wzrost liczby studentów niepełnosprawnych do 33 tysięcy w tym roku, martwi natomiast malejąca kwota dotacji ministerstwa z 2.700 w 2007 do 1.300 zł w 2012 na głowę, bowiem wysokość dotacji w ciągu 6 lat wzrosła jedynie o milion (z 41 mln zł w 2007 do 42 w roku bieżącym). Poruszył też bardzo ciekawy problem. Czy można ze środków przewidzianych dla studentów niepełnosprawnych wspierać osoby, które np. uległy wypadkowi, ale nie posiadają jeszcze orzeczenia o niepełnosprawności?
Na koniec prelegent podsumował zainspirowane i podjęte dotąd działania, takie jak: powołanie grupy roboczej w trakcie poprzedniej konferencji „Pełno(s)prawny student” (15 uczelni), przygotowanie stanowiska, pismo do MNiSW (do wiadomości m.in. premiera, MF, RPO, pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych, pełnomocnika rządu ds. równego traktowania, wielu innych instytucji), zaangażowanie rzecznika praw obywatelskich, pisma do premiera, ministra finansów, przew. sejmowej Komisji Finansów Publicznych, spotkania z kierownictwem MNiSW i RPO oraz MF.
Zaproponował również następną fazę uporczywej akcji, obejmującą szersze zaangażowanie środowiska, zmobilizowanie instytucji akademickich, ścisłą współpracę z MNiSW, nacisk na MF, a generalnie silniejszy lobbing, zwłaszcza w dobie przewidywanych napięć finansowych.

Udział studentów niepełnosprawnych w szkolnictwie wyższym

Kinga Dumnicka (FIRR) zajęła się praktycznym dostosowywaniem zapisów regulaminów i programów nauczania do wymogów określonych przez nowelizację „Ustawy prawo o szkolnictwie wyższym” w kontekście studentów niepełnosprawnych. W ramach projektu współfinansowanego przez Fundację im. Stefana Batorego, Instytut Rozwoju Regionalnego monitoruje i analizuje zapisy regulaminów uczelni publicznych i niepublicznych. Aktualnie badaniu poddawane są także programy nauczania pod kątem występowania treści dotyczących niepełnosprawności na kierunkach nauczycielskich (co również wynika ze znowelizowanej ustawy).
Analiza obejmie 40 uczelni z wydziałami pedagogicznymi i dodatkowo 10 uczelni sprofilowanych pedagogicznie. Po zakończeniu badania uczelnie otrzymają informację o występujących w zapisach ich regulaminów brakach. Przygotowane zostaną dla nich odpowiednie rekomendacje.
FIRR służy wsparciem wszystkim uczelniom, które chciałyby poprawić lub zmienić swoje regulaminy.

Audytorium

W sesji popołudniowej przedstawiciele kilku wyższych uczelni opisali obecną sytuację studentów z niepełnosprawnością pobierających tam nauki i zaprezentowali opracowane i wdrażane projekty wyrównujące ich szanse: o „Kampusie dostępnym” mówił Roman Durda z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, o „Projektowaniu uniwersalnym – Joanna Bartnicka i Agnieszka Kowalska-Styczeń z Politechniki Śląskiej w Gliwicach, sytuację studentów głuchych na Akademii Górniczo-Hutniczej po wejściu „Ustawy o języku migowym” przedstawił Andrzej Wójtowicz, a program Erasmus z uwzględnieniem form wsparcia studentów niepełnosprawnych przedstawiła Anna Rogowicz-Pierzchała z Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji.
Brak miejsca zmusza mnie do wzmiankowania jedynie przedstawionej i dyskutowanej na konferencji szerokiej, a przy tym pogłębionej tematyki. Wszystkich zainteresowanych szczegółami odsyłam na stronę internetową organizatora: www.firr.org.pl.
Szósta edycja konferencji Pełno(s)prawny Student po raz kolejny potwierdziła, że takie spotkania są potrzebne szczególnie w obecnej sytuacji, a konsekwentne i spójne działania bez wątpienia będą pożyteczne.
Spotkanie odbyło się pod honorowym patronatem małżonki prezydenta RP, minister nauki i szkolnictwa wyższego, przewodniczącego Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich oraz Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich.