Sezon 2023/2024 w Centrum Sztuki Włączającej /Teatrze 21 to druga część międzynarodowego programu interdyscyplinarnego Pokaż język, w której interesować będą nas przede wszystkim języki alternatywnej motoryki i neuroróżnorodności.
Przed nami artystyczna podróż przez kolejne po języku Głuchych i języku nie-ludzkim sposoby porozumiewania się, które pozwalają myśleć o języku i komunikacji w sposób wielowymiarowy, odkrywczy, zabawny, awangardowy, zaskakujący! Jeśli uznamy, że umiejętności komunikacyjne możemy przypisać osobom i istotom, które nie porozumiewają się jedynie za pośrednictwem tego, co uznajemy za ludzką mowę czy pismo, ale za pomocą ruchu, rytmu, fal dźwiękowych, dotyku, spojrzenia, pauzy, ciszy, gestykulacji, a nawet za pośrednictwem skomplikowanych interakcji z technologią, świat stanie się bardziej przyjazny i otwarty. Taką sztukę będziemy Wam pokazywać.
Swoje alternatywne motorycznie, neuroatypowe instalacje, spektakle, performanse, koncerty zaprezentują: Karolina Wiktor – artystka sztuk wizualnych, Filip Pawlak, performer, tancerz, kurator komentujący swą wieloletnią pracę z Rafałem Urbackim, grupa Nowolipie, która dzięki swym akcjom, rzeźbom, instalacjom zdobyła uznanie w Polsce i na świecie, Chris Pavia, wybitny brytyjski tancerz i choreograf z zespołem Downa, Diana Niepce, portugalska tancerka i performerka, która jest obecnie jedną z najciekawszych artystek rozwijających język tańca.Przygotujemy wydarzenia odpowiadające na potrzeby osób ze spektrum autyzmu, warsztaty poprowadzą również Krzysztof Globisz (aktor Narodowego Starego Teatru w Krakowie), Tatiana Cholewa – tancerka, Dorota Kotas, pisarka nagrodzona Gdyńską Nagrodą Literacką, Urszula Wojtkowiak, która poprowadzi warsztaty dla osób z chorobą Parkinsona, Paulina Nowak, która stworzy chór, gdzie solistami będą osoby z demencją i chorobą Alzheimera. Dzięki współpracy z Akademią Teatralną przeprowadzimy szereg działań inkluzywnych, w których studenci aktorstwa, reżyserii i wiedzy o teatrze spotkają się na wspólnych zajęciach, warsztatach z aktorami i twórcami z niepełnosprawnościami. Wspólnie będziemy wypracowywać inkluzywne techniki aktorskie i szerzej teatralne. Wydamy antologię Nowych tekstów dla teatru, pisanych przez i z osobami z niepełnosprawnościami.
Dwuletni program zakończy się konferencją przygotowaną przez Akademię Teatralną i Centrum Sztuki Włączającej / T21, podczas której partnerzy podzielą się swoimi doświadczeniami na polu dostępności. Nasz namysł będzie dotyczył zarówno dostępności rozumianej jako likwidowania barier fizycznych, architektonicznych w dostępie do kształcenia teatralnego jak i barier mentalnych.
Język alternatywnej motoryki
W ramach bloku poświęconego językowi alternatywnej motoryki przywołamy twórczość Rafała Urbackiego. Zrobi to Filip Pawlak, który stworzy partycypacyjny, audialno-ruchowy performans oparty na rozmowach z współpracowniczkami i współpracownikami Urbackiego, inspirowany jego praktyką.
Ważnym partnerem naszych działań będzie Grupa Nowolipie, zespół osób ze stwardnieniem rozsianym, które wraz z Pawłem Althamerem od lat tworzą pracownię ceramiki, rzeźby, performansu. Zależy nam, by proces powstawania rzeźby angażował bywalców Placu Hallera, skupiał społeczność wokół procesu twórczego, ale też oswajał z obecnością i widokiem wielu osób – członków i członkiń Grupy, których niepełnosprawność jest widoczna i jednocześnie nie stanowi bariery w procesie twórczym.
W ramach tego modułu zostanie także zaprezentowany spektakl w reżyserii Diany Niepce jednej z najważniejszych portugalskich artystek i aktywistek z niepełnosprawnością motoryczną. Tancerka i akrobatka Diana Niepce dzieli się tym, jak po upadku (po którym doznała urazu rdzenia kręgowego), odzyskiwała kontakt z własnym ciałem. Tancerka zderza publiczność z jej wyobrażeniami na temat estetyki ciała i tego, w jaki sposób powinno wyglądać ciało tancerki (przed wypadkiem Niepce była primabaleriną). Tutaj niepełnosprawność, choć obecna, nie czyni z Niepce ofiary systemu. Raczej to niestandardowe ciało jest pozycjonowane jako rewolucyjne. Spektaklowi będą towarzyszyć warsztaty prowadzone przez Dianę Niepce.
Drugim gościnnym wydarzeniem będzie prezentacja plenerowego spektaklu w choreografii Chrisa Pavii – brytyjskiego tancerza i choreografa związanego z jedną z czołowych inkluzywnych grup tanecznych w Wielkiej Brytanii Stopgap Dance Company. W 2008 roku Chris został pierwszym choreografem z niepełnosprawnością intelektualną, wybranym do platformy wschodzących choreografów Resolution. Towarzyszyć temu będą również warsztaty adresowane do nauczycieli tańca, którzy myślą o otwarciu swojej praktyki na osoby z niepełnosprawnościami.
Język neuroróżnorodny
Ekspertką w tym module będzie polska artystka, performerka, graficzka Karolina Wiktor, która ma doświadczenie afazji spowodowane przebytym udarem. Wiktor przygotuje swój performans oraz warsztaty przybliżące widzom doświadczenia, które są udziałem osób z afazją. To przede wszystkim bariery i trudności językowe sprawiające, że osoby po udarach są często stygmatyzowane przez większość, obniża się ich status ekonomiczny, odmawia im też często umiejętności poznawczych, choć badania wyraźnie pokazują, że poznawczo pozostają na takim samym poziomie jak przed udarem, a problemem są funkcje mowy i bariera w skomunikowaniu się z otoczeniem, co powoduje duże poczucie frustracji. Performans i warsztaty będą miały prowadzić do rozbrojenia sieci stereotypów, które funkcjonują w myśleniu osobach z doświadczeniem afazji.
Mistrzowskie warsztaty w tym nurcie poprowadzi Krzysztof Globisz, wybitny polski aktor, który po przebytym udarze nie tylko powrócił do grania w teatrze, ale do prowadzenia zajęć ze studentami aktorstwa. Globisz rozwija metodę alternatywnej ekspresji pozawerbalnej, pokazując, że o afazji można myśleć także w kontekście nowych możliwości tworzenia środków artystycznych. W tym module powołamy również chór, w którego skład wejdą osoby chorujące na chorobę Alzheimera i choroby otępienne i który poprowadzi muzyczka i dyrygentka Paulina Nowak. W Warszawie zostanie wykonany muzyczny performans/koncert oraz czytania performatywne fragmentów książki „Dziewczyna w Spektrum”.
Warsztaty literackie eksplorujące neuroróżnorodną wrażliwość i to, co uznajemy normatywny warsztat literacki, a to co odrzucamy jako nie-literackie poprowadzi Dorota Kotas. Pisarka wprowadzi uczestników i uczestniczki w alternatywny sposób postrzegania i przekładania tego doświadczenia na język literacki. Ponadto we współpracy z Ośrodkiem Badawczo-Naukowo-Dydaktycznego Chorób Otępiennych w Ścinawie pod Wrocławiem i Centrum Sztuki Włączającej/T21 powstanie performans multimedialny, w którym materiałem wyjściowym będą wywiady przeprowadzone z pacjentami z zaburzeniami poznawczymi. Instalacja w reżyserii Justyny Sobczyk będzie przetworzonym zapisem spotkań i rozmów, które zostaną przeprowadzone w okresie 2023-24 pod merytoryczną opieką neuropsycholożki Agnieszki Żelwetro.
Dwuletni program zakończy się konferencją przygotowaną przez Akademię Teatralną i Centrum Sztuki Włączającej / T21, podczas której partnerzy podzielą się swoimi doświadczeniami na polu dostępności. Nasz namysł będzie dotyczył zarówno dostępności rozumianej jako likwidowania barier fizycznych, architektonicznych w dostępie do kształcenia teatralnego jak i barier mentalnych. Konferencji będzie towarzyszyła promocja wspólnego wydawnictwa oraz czytanie performatywne wybranego tekstu w zespole złożonym z aktorów i aktorek Akademii Teatralnej oraz aktorów i aktorek skupionych przy Centrum Sztuki Włączającej /T21.
Premiery
29 marca 2024 odbędzie się premiera Siedmiu historii okrucieństwa według książki Bydlęce brzemię Sunaury Taylor w reżyserii Justyny Wielgus. Taylor jest osobą z niepełnosprawnością, ekolożką walczącą o prawa zwierząt. Bada ona bliskość ucisku doświadczaną przez osoby z niepełnosprawnościami, a podlegającymi na masową skalę wyzyskowi zwierzętami. Taylor pyta, jak niepełnosprawność, jako inny sposób przeżywania świata, inna dyspozycja, pomagająca postawić na nowo kwestie takie jak sprawiedliwość, czy siostrzeństwo i braterstwo międzygatunkowe, może pomóc nam w palących dziś rozważaniach o tym, w jakiej kulturze chcemy żyć. Książka ta wprost odnosi się do idei sprawiedliwości i bioróżnorodności, szacunku międzygatunkowego i stanie się materiałem performatywnym dla aktorów i aktorek Teatru 21 oraz gościnnych artystów, a sama autorka zostanie przez nas zaproszona do poprowadzenia wykładu.
18 kwietnia 2024 na Dużej Scenie Teatru Dramatycznego odbędzie się premiera „Iwony” w reżyserii Anny Smolar – stworzona na motywach „Iwony. Księżniczki Burgunda” Witolda Gombrowicza opowieść o świecie dzieci widzianym oczami dorosłych. Na neuroatypową, niedopasowaną do dworu i jego normatywnych zasad bohaterkę spojrzymy oczami postaci nieobecnych u Gombrowicza, jej rodziców. Spektakl powstanie we współpracy z Centrum Sztuki Włączającej / Teatrem 21.
1 czerwca Dzień Dziecka świętować będziemy spektaklem Przegryw, czyli historie o tym, jak razem błądzić, chybiać do celu i kręcić się w kółko w reżyserii Justyny Sobczyk według scenariusza Igi Gańcarczyk. Będzie to koprodukcja z Teatrem Komedia. „Niepowodzenie to coś, co odmieńcom wychodziło wyjątkowo dobrze.” Hasło: „Zabłądź i tak trzymaj!” Odzew: „Nadal zgubieni, nadal razem!” Czy niepowodzenie, przegrywanie, zapominanie, niedawanie rady, nierobienie, niestawanie się, nieposiadanie wiedzy, błądzenie po manowcach, kluczenie, chybianie, kręcenie się w kółko, mylenie się może nam dać nowy, nieoczywisty cel? Na spektakl zapraszamy was z gromadą przegrywów, ludzi-porażek, nieudaczników, tych, którym nie szło w szkole, poirytywanych marud, negatywnych myślicieli, tych, którym często było pod górkę, co parę razy zostali na lodzie. Pięciu, sześciu, a może dziesięciu nieudanych, wśród których znajdą się i SpongeBob Kanciastoporty, i rybka Doris, i osiołek Ariol, i BoJack, Horseman, i wielu, wielu innych.
Premiery wydawnicze
W najbliższym sezonie w ramach naszej serii Odzyskiwanie obecności ukażą się dwa nowe tłumaczenia wydawniczych bestsellerów. Jesienią zaprosimy na promocję Estetyki niepełnosprawności Tobina Siebersa, książki która dokonała rewolucji w historii sztuki. Od blizny Odyseusza, przez malowanych chłopów Brueghela, wiktoriańską chorobę w powieściach sentymentalnych, rozdartych wojną żołnierzy, po chorych psychicznie i wyobcowanych psychicznie we współczesnych filmach wojennych – niepełnosprawność wpływa na każdy gatunek i medium w historii sztuki. Siebers pokazuje, że niepełnosprawność to nie tylko podstawowe zagadnienie sztuki, ale także koncepcja krytyczna, która w pomocny sposób stawia pytania o piękno i odpowiednią treść sztuki – innymi słowy, pytania o „czym jest sztuka”? Estetyka niepełnosprawności zajmuje się rzeźbą, sztuką performansu, stronami internetowymi, malarstwem, fotografią popularną i medyczną, filmem, gazetami, środowiskiem zabudowanym i teorią architektury, studiami nad traumą, teorią kultury, sztuką „outsiderów” i wandalizmem artystycznym.
Na początku przyszłego roku wydamy również Błyskotliwą niedoskonałość Eli Clare’a, książkę, w której amerykański aktor, poeta, aktywista, badacz wykorzystuje wspomnienia, historię i krytyczne analizy, aby zbadać ideologię kuracji/uzdrowienia – głęboko zakorzenionego przekonania, że ciała-umysły uważane za zepsute wymagają naprawy. Leczenie służy wielu celom. Ratuje życie, ale i manipuluje życiem, a także przedkłada życie niektórych nad inne. Zapewnia komfort, przynosi zyski, usprawiedliwia przemoc. Clare zmaga się z tym węzłem sprzeczności, utrzymując, że ani polityka przeciwdziałająca leczeniu, ani światopogląd zachęcający do leczenia nie są w stanie wyjaśnić chaotycznych, złożonych relacji, jakie mamy z umysłem i ciałem. Historie, które autor opowiada, są bardzo zróżnicowane, począwszy od stereotypów dotyczących niepełnosprawności, poprzez operacje odchudzające, zmianę płci, aż po kremy rozjaśniające skórę. Na każdym kroku Clare splata ze sobą rasę, niepełnosprawność, seksualność, klasę i płeć, kładąc nacisk na niepodważalną wartość różnicy. Ostatecznie Genialna Niedoskonałość ujawnia, że lekarstwo jest ideologią opartą na bliźniaczych pojęciach: normalność i naturalność, słabość i siła, konieczne i szkodliwe jednocześnie.
Info: Centrum Sztuki Włączającej / Teatr 21
Data publikacji: 01.09.2023 r.
