Asystent osoby niepełnosprawnej

Poziom korelacji pomiędzy środkami publicznymi poświęcanymi na poprawę sytuacji osób niepełnosprawnych a realnymi efektami zdaje się potwierdzać powyższe gorzkie słowa jednego z rodziców niepełnosprawnego dziecka nt. polskiego systemu wsparcia. Wg danych Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji UE Polska wydaje w skali roku na zatrudnienie osób niepełnosprawnych 670 mln euro, osiągając przy tym 35 proc. poziom wskaźnika aktywności zawodowej. Dla porównania Niemcy, gdzie wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest najwyższy w Europie – 58,7 proc., na analogiczne instrumenty przeznacza się tylko 10 mln euro rocznie. Dane GUS na koniec 2012 r. wskazują, iż 82,3 proc. osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym  pozostaje bierna zawodowo. Projekt „Centrum Asystentury Społecznej (CAS) – model wsparcia zadań OPS/PCPR  w aktywizacji społecznej i zawodowej ON”, realizowany przez międzysektorowe partnerstwo, w tym Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki, Fundację Imago, MOPS Bielsko-Biała i agencję personalną Limes, jest kolejną inicjatywą, której doświadczenia potwierdzają dotychczas niezrealizowane oczekiwania osób z niepełnosprawnościami.

Usługi asystenckie realizowane są od lat w Europie i na świecie. W Unii Europejskiej propagowana jest koncepcja niezależnego życia (independent living), która polega na udzielaniu osobom niepełnosprawnym pomocy w odzyskaniu kontroli nad własnym ciałem i stylem życia. Znaczenie asystentury potwierdza również ratyfikowana w zeszłym roku Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Nasze działania koncentrowały się na zebraniu dotychczasowego dorobku organizacji pozarządowych i instytucji publicznych, by zaproponować własny pomysł na organizację usług asystenckich. Pomysł pod szyldem Centrum Asystentury Społecznej – podmiotu świadczącego kompleksowe usługi asystenckie dla możliwie szerokiej grupy odbiorców niepełnosprawnych.

Doświadczenia wielu polskich samorządów i organizacji pozarządowych takich jak Ośrodek Nowolipie w m.st. Warszawa, Fundacji Impuls z Białegostoku, Stowarzyszenia FAON z Katowic, powiatu Police, czy Fundacji Osób Chorych na Zanik Mięśni, pokazują, że pomimo niesprzyjających uwarunkowań prawnych świadczenie usług asystenckich jest już obecnie możliwe. I daje dobre efekty nie tylko dla samych klientów, ale tez ich otoczenia: Dla wielu rodzin to, że przyjdzie asystent i weźmie niepełnosprawnego na spacer, to jest objawienie. Że syn czy córka mogą wyjść, są bezpieczni, i okazuje się, że rodzic ma trzy godziny dla siebie – to jest dla nich swoiste odkrycie. W samym tylko roku 2013 w Białymstoku w miesiącach styczeń-luty udzielono wsparcia dla 400 osób, w marcu-kwietniu 500 osób, przy czym warszawski Ośrodek Nowolipie zrealizował 11 379 usług asystenckich w roku 2012.

Doświadczenia życiowe uczestników wywiadów przeprowadzonych w ramach projektu jednoznacznie potwierdzają, iż w wielu przypadkach nawet dostępność do 5-10 godzin usług asystenckich w tygodniu w istotny sposób wpłynęłoby na samodzielność i niezależność danej osoby. Usługi asystenckie mogą wspierać wzrost efektywność osób niepełnosprawnych jako pracowników, czy też zwiększać ich dostęp do zatrudnienia, czego przykładem mogłaby być usługa polegająca na towarzyszeniu osobie niepełnosprawnej w dotarciu do miejsca pracy, bądź bezpośrednio w miejscu pracy. Przede wszystkim osoba niepełnosprawna z perspektywy charakteru usługi asystenckiej uzyskuje podmiotowość – nie musi już prosić kolegów czy koleżanek o pomoc, zdając się na ich dyspozycyjność, uniezależnia się od wsparcia rodziców, czy krewnych. Istotę podmiotowości podkreślali wielokrotnie uczestnicy badań „[…] my nie chcemy (ON) mieć kogoś takiego, żeby się czuć, że nie jesteśmy samodzielni. Dobrze jest mieć kogoś kto pomoże, załatwi, ale nie chcemy mieć kogoś takiego, żeby nas wyręczał.”

W modelu rozwojowym CAS przewidujemy stworzenie wysoko specjalistycznej oferty wsparcia na bazie usług asystenckich, w której mieścić będą się z jednej strony stacjonarne formy pomocy, usługi dla innych grup (osoby starsze, niepełnosprawne dzieci, grupy profilowane: np. niepełnosprawni studenci), a z drugiej strony dodatkowe wsparcie asystenta dla uczelni wyższych lub pracodawców zainteresowanych zatrudnieniem osób niepełnosprawnych.. W zamyśle projektodawcy katalog usług ma strukturę kafeterii, z której niepełnosprawny klient będzie mógł czerpać adekwatne formy wsparcia, przy czym asystenci nie będą realizować podstawowych usług opiekuńczo-pielęgnacyjnych, pokrywających się z usługami opiekuńczymi. Model CAS stanowi know-how dostępne dla wszystkich, z założenia adaptowalne – dla każdej instytucji w wybranym przez siebie zakresie. Samorząd bądź organizacja pozarządowa, mogą zdecydować, które elementy modelu wdrożą u siebie – począwszy od źródeł finansowania działalności, skończywszy na standardzie świadczenia usług asystenckich, czy schemacie organizacyjnym.

W obecnym systemie instytucje publiczne (OPS, PCPR), pozarządowe (NGO), czy komercyjne oferują wsparcie asystenta, niemniej jednak brak rozwiązań prawnych i praktycznych dla specjalizacji instytucji w asystenturze. Zawód asystenta został wprowadzony rozporządzeniem MEN z 2001r., jednakże bez określenia zasad praktycznego funkcjonowania zawodu, jednocześnie rozbudowując obligatoryjny katalog wymogów dotyczących kwalifikacji, bardzo często odbiegający od realnych potrzeb osób niepełnosprawnych.

Stąd szansę na rozwój usług asystenckich widzimy w planowanych zmianach MPiPS do ustawy o pomocy społecznej, których ważnym elementem jest współpraca jednostek samorządowych z organizacjami pozarządowymi. Jednocześnie trwają prace swoistej koalicji podmiotów popularyzujących usługi asystenckie, by wreszcie można było przeznaczyć na ten cel środki PFRON. Dotyczy to zwłaszcza wpisania odpowiednich zapisów do rozporządzeń MPiPS w sprawie określenia rodzajów zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków PFRON i w sprawie rodzaju zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych zlecanych fundacjom i organizacjom pozarządowym.

Piotr Kuźniak, prezes Fundacji Imago, Wrocław (partner projektu)

Źródła:

1.     Raport z badań i Strategia wdrażania produktu finalnego, powstałe w ramach projektu „Centrum Asystentury Społecznej – model wsparcia zadań OPS/PCPR  w aktywizacji społecznej i zawodowej ON”, www.asystent-on.pl

Projekt współfinansowany jest przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Więcej informacji w siedzibie Lidera projektu:

Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne „Teatr Grodzki”

Ul. Sempołowskiej 13

43-300 Bielsko-Biała

Tel.: 693 887 115

E-mail: praca@teatrgrodzki.pl

www.asystent-on.pl

Data publikacji: 19.12.2013 r.