Autor zebrał tu w jedną całość, zaktualizował i usystematyzował swoje referaty i materiały prezentowane na seminariach i konferencjach poświęconych tej tematyce w ciągu ostatnich lat. Przy czym nie jest to eklektyczny zbiór wcześniejszych wystąpień, lecz uspójnione faktograficznie i metodologicznie opracowanie całościowe, którego leitmotywem jest próba opracowania modelu kompleksowego, opartego o ścisłe procedury algorytmizacyjne. Co więcej – chodzi nie tylko o diagnozę z możliwościami predykcji, lecz także o elementy optymalizacji – w tym przypadku o poszukiwanie najbardziej efektywnych formuł zatrudniania osób niepełnosprawnych i zachęty pracodawców do wykorzystania ich potencjału, zarówno na zamkniętym jak i otwartym rynku pracy.
W dążeniu do prawidłowych wniosków niezbędny jest krytyczny stosunek do źródeł, danych statystycznych, narzędzi ankietowych i innych informacji dotyczących badanego zagadnienia. Nic więc dziwnego, że autor przypomina, iż w obszarze rozmaitych aspektów niepełnosprawności występują definicyjne nieścisłości, stosowanie wycinkowych danych w diagnozach i prognozach ogólnych i wiele innych „występków” metodologicznych. Co robić w takiej sytuacji? Doprecyzowywać pojęcia, redefiniować i jasno przedstawiać obszar stosowania poszczególnych metod oraz reprezentatywność badań ankietowych i statystycznych. Stąd np. oparcie kategorii osób niepełnosprawnych o definicje GUS. Stąd także nie tylko postulowana, ale i konsekwentnie stosowana poglądowość wykładu (kolorowe tabele, grafy, wykresy i schematy pozwalające na wizualizację danych i wniosków).
Pierwszym etapem pracy jest więc przejrzyście nakreślone podglebie demograficzne, a w szczególności tendencje długoterminowe wraz z ich mniej lub bardziej wykrywalnymi przyczynami. Np. spadek odsetka osób niepełnosprawnych w populacji ogółem jako skutek zaprzestawania traktowania niepełnosprawności jako „ucieczki od bezrobocia”, a z drugiej strony – zaostrzenie kryteriów niepełnosprawności jako czynnik zwiększający bariery w zatrudnieniu.
Kolejna część publikacji dotyczy bojów o aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych, zarówno w obszarze ustawowym, jak i praktycznym oraz porównawczym (klasyczna kwestia niekompatybilności definicji wskaźnika aktywności zawodowej tych osób w Polsce i innych krajach). Ponieważ te kwestie są przez nas relacjonowane na bieżąco, więc wystarczy jedynie zauważyć, że autor opierając się na niepodważalnych danych statystycznych z lat 2001-2007 pokazuje, że w okresie 2004-2007 na tle dynamiki stopy bezrobocia dla populacji ogółem wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych maleje znacznie szybciej. I to jest najbardziej miażdżąca recenzja dokonań ministrów pracy i pełnomocników rządu w ostatnich latach!
Na szerokim tle historyczno-prawnym zaprezentowano podejście do problematyki potrzeb tych osób i sposobów ich zaspokojenia, z akcentem na rehabilitację zawodową i społeczną w poszczególnych krajach europejskich.
Integralną częścią tego zagadnienia jest – również obszernie omawiana – identyfikacja barier w zaspokajaniu potrzeb osób niepełnosprawnych wraz z ich „wagą” i uprzyczynowieniem w kontekście idei wyrównywania szans. Prezentowany model racjonalnego wyrównywania szans opracowany przez autora zasługuje na poważną analizę eksperckich gremiów rządowych jako podstawa eliminacji popełnionych przez nie w ostatnich latach kardynalnych błędów i uniknięcia ich w przyszłości. Podobnie rzecz się ma z identyfikacją przyczyn niskiej aktywności zawodowej tych osób i przedstawionym autorskim algorytmem zaspokajania potrzeb. Postawione tezy wspierają wyniki badań prowadzonych przez KIG-R w ramach projektu, o którym już pisaliśmy osobno.
Natomiast rozdział omawiający szczegółowo ustawę o rehabilitacji i katalog wynikających z niej form wsparcia ma charakter wybitnie poradnikowo-edukacyjny i stanowi niezbędne kompendium wiedzy zwłaszcza dla pracodawców zainteresowanych zatrudnieniem osób niepełnosprawnych, choć konkluzja, że w obecnym systemie „główny ciężar finansowania ich rehabilitacji zawodowej spoczywa na środowisku pracodawców”, którzy „prefinansują dodatkowe koszty ich zatrudnienia” pokrywane przez pracodawców nie zatrudniających tych osób do zachęcających nie należy… Niestety – zgodnie z prawdą!
Przechodząc w następnym rozdziale do identyfikacji i optymalizacji kosztów rehabilitacji zawodowej w ramach obowiązującego u nas systemu autor poglądowo ukazuje, jak wpłaty pracodawców nie zatrudniających osób z niesprawnościami są wykorzystywane na cele inne niż rehabilitacja zawodowa (co ma podstawę prawną w obecnie obowiązującej ustawie, w wyniku kilkuletniego już procederu rozszerzania katalogu jej beneficjentów), a nawet na wsparcie tych osób nie objętych systemem.
Szczególnie istotne jest także wskazanie podwyższonych i dodatkowych kosztów, w tym m.in. niemożność efektywnego monitorowania systemu (wbrew deklaracjom rodzimych eurokratów!). Przy metodologicznej niemożności identyfikacji wszystkich takich kosztów autor zabiega by mimo to osiągnąć najwyższy poziom tej identyfikowalności. Istotnym elementem tego działu jest drobiazgowe i metodyczne omówienie tych kosztów pod kątem regulacji prawnych (także projektów aktów prawnych), zwłaszcza unijnych. Tabelaryczne zestawienie tytułów dodatkowych kosztów zatrudniania osób niepełnosprawnych oraz autorska klasyfikacja rodzajów kosztów i warunków oraz źródeł finansowania stanowią ogromną pomoc dla gubiących się w gąszczu przepisów obowiązujących w tej materii.
Z kolei księgowym na pewno przydadzą się przejrzyście zdefiniowane wzory do obliczania jedenastu rodzajów dodatkowych kosztów. Wreszcie przedstawiona jest obecnie możliwa kompensata podwyższonych i dodatkowych kosztów zatrudniania tych osób wraz z opracowanymi przez autora przejrzystymi algorytmami rozliczeń, a także ocena nominalnej i realnej kompensaty w oparciu o dane z 2007 roku.
Publikacja Andrzeja Barczyńskiego może więc być przydatna, a wręcz niezbędna, wielu grupom zainteresowanych, jednak jej znaczenie przewyższa o kilka klas aspekt poradniczy i utylitarny. Jej kompleksowość i wieloaspektowość analityczno-badawcza zbliża ją raczej do monografii stanowiącej ostatni etap przed swoistą summą, na którą środowisko pracodawców osób z niesprawnościami, organizacji samorządowych, a zwłaszcza znawców tematu powinno czekać z niecierpliwością. Pozostaje tylko pytanie – ilu z grona decydentów weźmie sobie do serca (a zwłaszcza głowy!) konstruktywne pomysły mogące poprawić – coraz bardziej kulejącą od kiksów „wdrożeniowców” – efektywność polskiego systemu rehabilitacji zawodowej?!
Roman Radoszewski
