Do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęła skarga ojca niepełnosprawnej córki, będącego jej formalnym opiekunem, w której zakwestionował konstytucyjność art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Na ten bowiem ten przepis powoływały się organy i sądy odmawiając mu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku ze sprawowaną opieką, ponieważ nie zrezygnował z pracy zarobkowej.
W myśl zaskarżonego przepisu prawo do świadczenia pielęgnacyjnego przysługuje wyłącznie osobom, które nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad OzN, wymagającą stałej opieki (SK 18/22). „Praca i opieka nie muszą się wykluczać” – stwierdził jednak rzecznik praw obywatelskich, Marcin Wiącek, który zgłosił udział w postępowaniu TK ws. tej skargi.
Trybunał Konstytucyjny wskazuje, że „zasadniczym celem świadczenia pielęgnacyjnego jest częściowe pokrycie wydatków ponoszonych przez rodzinę w związku z koniecznością zapewnienia opieki i pielęgnacji niepełnosprawnemu dziecku lub niepełnosprawnej osobie dorosłej”. Podmiotem prawa do tego świadczenia jest osoba (zdolna do pracy), która rezygnuje z zatrudnienia – w celu sprawowania osobistej opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny – której to świadczenie ma częściowo rekompensować utracony zarobek.”
Uzależnienie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego od rezygnacji opiekuna osoby z niepełnosprawnością z pracy zarobkowej, a właściwie wykluczenie wszelkich możliwości pracy zarobkowej opiekuna OzN jest naruszeniem prawa rodzin sprawujących opiekę nad osobą niesamodzielną do szczególnej pomocy, o której mowa w Konstytucji i jest z Konstytucją niezgodne – stwierdził RPO. Wyraził poza tym opinię, że rodziny z osobami z niepełnosprawnościami, których opiekunowie łączą aktywność zawodową ze sprawowaniem opieki, nie korzystają z żadnego realnego wsparcia ze strony państwa.
Wskazał, że art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim uzależnia prawo do świadczenia pielęgnacyjnego od rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jest niezgodny z art. 69 i art. 71 ust. 1 zdanie drugie, w związku z art. 65 ust. 1 Konstytucji RP.
Art. 65 Konstytucji zapewnia każdemu wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Art. 69 Konstytucji z kolei nakłada na władze publiczne obowiązek podejmowania działań mających na celu udzielanie osobom z niepełnosprawnościami pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. Konstytucja (art. 71 ust. 1 zdanie drugie) również stanowi, że rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych.
Już pobieżne zestawienie powyższych artykułów Konstytucji RP pozwala wysnuć wniosek, popierający stanowisko RPO, który stwierdza, że przez wprowadzenie bezwzględnego wymogu rezygnacji z aktywności zawodowej konstytucyjne gwarancje wolności pracy doznają ograniczeń. Jego zdaniem jest to przekroczenie zakresu proporcjonalności niezbędnego właśnie dla ochrony wolności pracy.
Okres pandemii wpłynął na rozwój nowoczesnych technologii, które spowodowały dynamiczne przemiany form i sposobów pracy zarobkowej. Należy te fakty uwzględniać w realnej ocenie dotyczącej zawieszenia lub ograniczenia prawa do świadczeń pielęgnacyjnych – skonstatował RPO.
Oprac. Iwona Kucharska, fot. pexels.com
Data publikacji: 23.05.2022 r.
