Już niedługo paraolimpiada. Co wiemy o sporcie adaptowanym?

Maratony, koszykówka, szermierka, zjazdy na nartach… W tej chwili niemal każdą dyscyplinę sportową można zaadaptować na potrzeby zawodników z niepełnosprawnością. Można, a nawet należy, bo sport to nie tylko doskonały sposób na rozwój sprawności fizycznej i wsparcie rehabilitacji, ale także możliwość integracji i włączenia się w nurt życia społecznego.

Dr Ludwig Guttmann, ojciec sportu osób niepełnosprawnych, stwierdził: „Jeśli w swojej medycznej karierze zrobiłem jedną dobrą rzecz, to było to wprowadzenie sportu do rehabilitacji osób niepełnosprawnych”. Z jego inicjatywy w 1948 roku zorganizowano po raz pierwszy Stoke Mandeville Games, które przekształciły się później w Igrzyska Paraolimpijskie. Przez ponad pół wieku sport odgrywał ważną rolę w zmianie sposobu postrzegania niepełnosprawności. Dzisiaj – dzięki upowszechnieniu rekreacyjnych form aktywności fizycznej – sport adaptacyjny staje się jeszcze bardziej zauważalny i przede wszystkim dostępny.

Sport dla wszystkich

Sport jest konceptem o charakterze demokratycznym, unifikującym i wychowawczym. To znaczy, że nie możemy ograniczać dostępu do niego ze względu na płeć, rasę, czy – no właśnie – dysfunkcję organizmu. Nie wiąże się to wyłącznie z potrzebą rozwoju psychofizycznego jednostki, ale również z kulturowym aspektem sportu dla społeczeństwa. Przecież osoby, które czynnie nie uprawiają sportu, pełniąc rolę obserwatora, również sportu doświadczają. Wystarczy wziąć pod uwagę kibiców, którzy identyfikują się z sukcesami i porażkami ulubionego klubu czy zawodnika. To najlepszy przykład oddziaływania kultury fizycznej na biernych obserwatorów. Obecność zawodników z niepełnosprawnościami w różnych dyscyplinach przekłada się dziś na włączenie osób niepełnosprawnych do życia społecznego.

Adaptacja zamiast wykluczenia

Pojęciem, które łączy różne działania podejmowane na rzecz osób z niepełnosprawnościami w zakresie dostosowania sportu do ich indywidualnych, specjalistycznych potrzeb jest adaptowana aktywność fizyczna (AAF). Obejmuje ona cały proces wdrażania rozwiązań (od prac badawczych, poprzez projektowanie, kończąc na dostarczaniu gotowych rozwiązań w postaci produktów, usług lub informacji), umożliwiających uprawianie określonych dyscyplin sportowych przez osoby z niepełnosprawnościami.

Daną dyscyplinę sportu należy więc dopasować do możliwości osób z niepełnosprawnościami, biorąc pod uwagę różne ograniczenia. Przykład? Fundacja Poland Business Run od 2018 r. organizuje w Szczyrku obóz snowboardowy Adaptive Snow Camp dla osób po amputacji i z innymi dysfunkcjami narządów ruchu. Uczestnicy wyjazdu udowadniają, że schorzenie narządu ruchu nie wyklucza uprawiania sportu, w tym przypadku jazdy na snowboardzie. Potrzebny był jednak odpowiedni system szkolenia, uwzględniający aspekty sportu adaptowanego. Nauka jazdy na snowboardzie wymagała indywidualnego podejścia, ponieważ pojawiły się dodatkowe zmienne, takie jak rodzaj i stopień niepełnosprawności, rodzaj zaopatrzenia protetycznego, rozróżnienie wad wrodzonych, nabytych itp. Te aspekty wpłynęły m.in. na decyzję, czy zawodnik będzie jeździł z prawą, czy z lewą nogą z przodu. Do potrzeb uczestników dostosowana została także kadra obozu – poza instruktorami snowboardingu, na miejscu znajdował się także protetyk, który pomógł w dostosowaniu protez kończyn do potrzeb zjazdów ze stoku oraz rehabilitant, który zadbał o stabilizację centralną oraz odpowiednie rozciąganie mięśni po wysiłku fizycznym.

Nie tylko sprawność fizyczna

Wydarzenia takie jak Adaptive Snow Camp nie tylko wpływają na rozwój sprawności fizycznej i związane z tym benefity, ale są też źródłem pozytywnych doświadczeń. Warto podkreślić, że narzucanie reżimu treningowego kształtuje również osobowość jednostki. Systematyczność, samodyscyplina, szacunek wobec innych zawodników, dostosowanie się do zasad danej dyscypliny i reguł fair play, dążenie do mistrzostwa – to wszystko wpływa na zmiany nabytych przez jednostkę wartości i wzorów zachowań, które Pierre Bourdieu określa mianem habitusu. Tym samym rozwijamy w zawodnikach kompetencje społeczne, przydatne w innych obszarach życia i ułatwiamy im codzienne funkcjonowanie.

Relacje 

Ostatnim aspektem realizowanym na polu aktywności sportowej jest budowanie relacji międzyludzkich. Szczególnie jeżeli aktywność podejmowana jest ze względu na personalne upodobania i perspektywy rozwoju. Sport powszechny stanowi przestrzeń do zaspokajania potrzeb człowieka na zabawę oraz do spajania grup i społeczności w ramach zbiorowych zachowań. Francuski myśliciel XVI wieku, Michel de Montaigne pisał, że sport stanowi kontynuację dziecięcych zabaw, a więc jest sposobem przeżywania radości życia. Jest także naturalną formą adaptacji do życia społecznego. Dodatkowo stanowi platformę spotkania i poznania ludzi z różnych kultur i środowisk oraz wzmacniania zrozumienia i przyjaźni między nimi.

W kontekście osób z niepełnosprawnościami ważne jest więc, aby ułatwiać dostęp do sportu zarówno powszechnego, jak i wyczynowego, wdrażać koncepcje sportu adaptowanego i tworzyć przestrzeń wspólnych doświadczeń. Cieszy fakt, że pojawia się coraz więcej tego typu inicjatyw. Znany piłkarz Robert Lewandowski został ambasadorem naszej reprezentacji w amp futbolu (piłki nożnej dla zawodników po jednostronnej amputacji lub z dysfunkcją kończyny dolnej), podczas Igrzysk Paraolimpijskich w Tokio 2020 zobaczymy emisję aż 21 różnych zawodów wraz z ceremoniami otwarcia i zamknięcia, a w Krakowie kolejne sekcje parasportowe otwierane są w Centrum Sportu Niepełnosprawnych przy Karcher Hali Cracovii.

Pozostaje wyrazić nadzieję, że inicjatyw na rzecz sportu adaptowanego będzie jeszcze więcej, co przyspieszy proces włączenia osób z dysfunkcjami do życia społecznego, a także wpłynie na zrozumienie i akceptację tej grupy ze strony społeczeństwa.

Kamil Bąbel, socjolog, project manager w Fundacji Poland Business Run, organizator obozu snowboardowego dla osób z niepełnosprawnościami Adaptive Snow Camp

Zobacz galerię…

fot. Poland Business Run

Data publikacji: 11.03.2020 r.