Protokoły badawcze pozwolą modelować choroby psychiczne na poziomie komórkowym i behawioralnym

Naukowcy z instytutu Łukasiewicz – PORT opracowali obiektywne protokoły badawcze, które pozwalają modelować choroby psychiczne na poziomie komórkowym i behawioralnym. Opracowana platforma badawcza to jeszcze nie testy diagnostyczne, ale pierwszy krok w ich stronę – zastrzeżono w komunikacie.

„Diagnostyka zaburzeń psychicznych opiera się obecnie na rozmowie z lekarzem – subiektywnej, zależnej od doświadczenia medyka i umiejętności opisania objawów przez pacjenta, a samo leczenie jest często metodą prób i błędów” – napisano w komunikacie ośrodka badawczego we Wrocławiu.

Naukowcy z Łukasiewicz – PORT przygotowali i przetestowali instrukcje, dzięki którym laboratoria na całym świecie mogą w ten sam sposób odtwarzać cechy chorób psychicznych w warunkach laboratoryjnych.

– Nie da się badać mózgu i przeprowadzać naukowych eksperymentów na żywym organizmie, dlatego naukowcy odtwarzają środowisko mózgu – komórki, połączenia między nimi, choroby – w laboratoriach.

Problem w tym, że każdy robi to inaczej, nie możemy więc z całą pewnością powiedzieć, że osiągamy te same wyniki – powiedział cytowany w komunikacie dr hab. Witold Konopka, lider projektu SAME-NeuroID, w ramach którego powstały protokoły.

Ocenił on, że aby dojść do fazy badań klinicznych i wprowadzenia testów diagnozujących na przykład depresję – konieczna jest pewność, że badania prowadzone są w sposób powtarzalny, porównywalny i skalowalny w różnych ośrodkach naukowych.

Wraz z dr. hab. Witoldem Konopką w Łukasiewicz – PORT projekt realizują: dr Michał Ślęzak, dr Michał Malewicz, dr Agnieszka Krzyżosiak, dr hab. Tomasz Prószyński, dr Bartosz Zglinicki, dr Ewa Mrówczyńska i dr Bertrand Dupont.

„Naukowcy rozpoczynają pracę od przeprogramowania komórek skóry lub krwi dorosłego człowieka w komórki macierzyste, mające zdolność dalszego przekształcenia się w dowolny typ komórki w organizmie. Takie komórki zachowują kod genetyczny pacjenta – a więc zawierają informacje o chorobach dziedzicznych, wariantach genów związanych z ryzykiem występowania zaburzeń psychicznych, indywidualnych cechach biologicznych wpływających na funkcjonowanie mózgu” – wyjaśniono w komunikacie.

Z komórek macierzystych naukowcy tworzą neurony, astrocyty i organoidy mózgowe, a następnie badają zaburzenia komunikacji między neuronami w depresji czy schizofrenii. Wrocławscy naukowcy badają m.in. gen kontrolujący naszą odporność stresową. Zaburzenie jego aktywności powoduje zaburzoną reakcje na stres – dłuższą, silniejszą i trudniejszą do opanowania, co z kolei zwiększa ryzyko depresji, PTSD, schizofrenii, chorób neurodegeneracyjnych (np. Alzheimera).

Organoidy – trójwymiarowe struktury przypominające fragmenty mózgu, dzięki obecności wielu typów komórek, pozwalają na badanie rozwoju mózgu np. w autyzmie, tworzenie zaawansowanych modeli chorób i kompleksowe testowanie leków w warunkach możliwie najbardziej zbliżonych do mózgu.

Reprodukowalność wszystkich protokołów opracowanych w Łukasiewcz – PORT potwierdzono w laboratoriach partnerów projektu SAME-NeuroID: Erasmus University Medical Center w Rotterdamie, Max Planck Institute of Psychiatry w Monachium i paryskim ICM Institute for Brain and Spinal Cord.

Opracowana w Łukasiewicz – PORT platforma badawcza to jeszcze nie testy diagnostyczne, ale pierwszy krok w ich stronę. – To również znaczący postęp technologiczny, który pozycjonuje nas w czołówce nowoczesnych badań w psychiatrii. Rozpoczęliśmy też współpracę z przemysłem, bo to rozwiązanie gotowe do wdrożenia w badaniach przedklinicznych, klinicznych i przemysłowych – powiedział dr hab. Konopka.

„Celem naukowców nie jest zastąpienie lekarzy, ale wyposażenie psychiatrów i samych pacjentów w narzędzia wspierające diagnozowanie chorób neuropsychiatrycznych i skuteczne leczenie” – czytamy w komunikacie.

WHO klasyfikuje depresję jako największy pojedynczy czynnik przyczyniający się do niepełnosprawności na świecie, w którym depresja jest główną przyczyną samobójczej śmierci blisko 800 tys. osób rocznie.

Raport Komisji Europejskiej pokazuje, że 46 proc. Europejczyków doświadczyło problemów psychicznych (np. depresji) w ciągu ostatnich 12 miesięcy (dane z 2023 r.). Tylko połowa z nich zgłosiła się po pomoc do specjalisty. (PAP)

ros/ zan/, fot. pexels.com

Data publikacji: 27.09.2025 r.