– W sercu mam podstawową wartość jaką stanowi muzeum, czyli miejsce otwarte dla wszystkich. Jest to ten obszar wspólny, niezwykle ważny w życiu społecznym i dlatego muzea powinny być takimi miejscami – mówi prof. dr hab. Andrzej Szczerski, dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie. Udostępnione niedawno po modernizacji Arsenał i Klasztorek, wchodzące w skład kompleksu Muzeum Czartoryskich, będącego oddziałem muzeum, otrzymały nagrodę w konkursie architektoniczno-urbanistycznym Lider Dostępności 2024.
„Damę z gronostajem” Leonarda da Vinci czy „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem” Rembrandta van Rijna znają chyba wszyscy miłośnicy malarstwa na świecie. My możemy je podziwiać na miejscu, jeśli tylko wybierzemy się do stolicy Małopolski.
Zabytki bez barier – to możliwe Przekraczalne bariery
Pałac Książąt Czartoryskich z jedną z najcenniejszych kolekcji dzieł sztuki w Polsce, m.in. właśnie tymi dwoma obrazami, dostępny jest wraz Arsenałem i Klasztorkiem, otwartymi w 2023 roku po modernizacji, dla wszystkich zwiedzających, w tym także osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Osoby poruszające się na wózkach mogą korzystać z podjazdów, wind, platform przyschodowych, dostosowanych toalet i szatni. Z myślą o nich oraz o osobach niskorosłych obniżono też cześć gablot, w których prezentowane są muzealne obiekty.
Dla zwiedzających o ograniczonej możliwości poruszania się przygotowano wygodne siedziska z podłokietnikami i składane krzesła, które można przenosić w dowolne miejsce. Osoby niewidome mogą korzystać z oznaczeń i opisów w alfabecie Braille’a, dla nich i słabowidzących gości muzeum przygotowano też tyflografiki i kopie eksponatów wraz z audiodeksrypcją. Bardzo ciekawym rozwiązaniem są też tzw. koszyki sensoryczne zawierające m.in. wspomniane tyflografiki a z myślą o najmłodszych – zabawki w kształcie gronostaja.
Osoby ze specjalnymi potrzebami, np. głuche i niedosłyszące, mogą skorzystać z oprowadzania w polskim języku migowym (PJM). Realizowane są też oprowadzania dla zwiedzających ze spektrum autyzmu. Dla osób, które w trakcie zwiedzania poczują się źle, dostępny jest pokój wyciszeń, w którym można odpocząć.
Nowością, od tegorocznej Nocy Muzeów, jest możliwość zamówienia usługi asystenckiej przy zwiedzaniu poszczególnych oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie. Firma, z którą podpisano w tej sprawie umowę, zapewnia asystentów mających specjalistyczne przeszkolenie w zakresie pracy z osobami z różnymi rodzajami niepełnosprawności, niektórzy z nich posługują się też PJM.
– Otwarcie jak najszerzej drzwi muzeum jest wielką wartością – wtedy możemy się w tym miejscu spotkać mając poczucie, że ono należy do nas wszystkich i taką funkcję przestrzeni publicznej spełnia – mówi dyr. Andrzej Szczerski. – Dla nas ważne jest też to, że prezentując skarby narodowe, pracujemy w bardzo konkretnych lokalizacjach, w centrum historycznego Krakowa, w budynkach, które są postrzegane na ogół jako bariera nie do pokonania. My pokazujemy, że da się te bariery zlikwidować. Ważne jest to że właśnie ta strona historyczna, zabytkowa nie jest przeszkodą nie do pokonania. Oczywiście jest to duże wyzwanie, ale potrafimy to zrobić we współpracy z architektami, specjalistami z odpowiednich dziedzin – te bariery zdawałoby się nieprzekraczalne są przekraczalne.
Muzeum Książąt Czartoryskich, które w 2020 roku również zdobyło tytuł Lidera Dostępności w kategorii obiekt zabytkowy, to jeden z 12. oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie (w tym jeden zamiejscowy – Karola Szymanowskiego w Zakopanem). Kilka lat wcześniej, w 2016 roku, ten sam tytuł otrzymał inny oddział – znajdujące się na Rynku Głównym Sukiennice z galerią sztuki polskiej XIX wieku. Usytuowany w zabytkowym budynku, na wprost Kościoła Mariackiego, jako jeden z pierwszych udostępnił swe podwoje osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Wygodna winda, duże sale ekspozycyjne i obszerne siedziska, dostosowana toaleta, brak progów – to tylko niektóre udogodnienia dla osób mających trudności w poruszaniu się.
Wspólny projekt badawczy
Centrum Krakowa, w którym znajduje się 11 oddziałów Muzeum Narodowego, to obszar zabytkowy. Czy łatwo jest przekonać konserwatora zabytków do koniecznych zmian, by tworzyć muzeum otwarte dla wszystkich?
– Jeżeli dana propozycja otwarcia nie ingeruje fizycznie w obiekt, to jest to wręcz przyjmowane z entuzjazmem, dlatego, że tak naprawdę nam wszystkim zależy, by jak najwięcej osób mogło skorzystać z pracy, którą muzealnicy wykonują na co dzień – mówi dyr. Andrzej Szczerski. – Co więcej, konserwatorzy sami proponują różnego rodzaju narzędzia, które mogłyby udostępnić dzieło sztuki, np. wyznaczając obiekty, które mogą być przez zwiedzających dotykane, przystosowane do odbioru innymi zmysłami. To jest swego rodzaju projekt badawczy, edukacyjny i konserwatorski.
Do potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności dostosowana została także większość pozostałych oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie. Dla zwiedzających o ograniczonej możliwości poruszania się, korzystających z wózków dostępne są, obok wspomnianych już placówek, także Gmach Główny oraz oddziały: Ciołek, Wyspiański, Szołajscy i Szymanowski. Mogą oni również korzystać z Biblioteki Czartoryskich. Dla osób niewidomych i słabowidzących dostępne są oddziały: Ciołek Matejko, Mehoffer, Szymanowski i Wyspiański. Natomiast zwiedzający z uszkodzeniem narządu słuchu doskonale odnajdą się w oddziałach: Ciołek, Matejko, Mehoffer (z cudownym ogrodem, który pozwala się wyciszyć w centrum gwarnego miasta), Szołajski, Szymanowski oraz znajdujące się niedaleko od Pałacu Czartoryskich Muzeum Wyspiańskiego.
Ciesząca się dużym zainteresowaniem ekspozycja prac tego wybitnego malarza, architekta, dramaturga i poety prezentowana w pochodzącym z XVIII wieku budynku tzw. Starym Spichlerzu, to nie jedyna atrakcja dla zwiedzających. Na dziedzińcu przed muzeum działa społeczny food truck, którego działalność wspiera osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. Takie działanie – obok dostosowania poszczególnych oddziałów do potrzeb osób z niepełnosprawnością – to wyraz społecznej odpowiedzialności muzeum.
Te wszystkie działania nie byłyby możliwe gdyby nie olbrzymie zaangażowanie pracowników muzeum realizujących projekty kulturalne i edukacyjne przygotowywane z myślą o odbiorcach w rożnym wieku i z różnymi potrzebami. Projekty lokalne, krajowe i międzynarodowe w zakresie edukacji, partycypacji i dostępności realizowane we współpracy z instytucjami krajowymi i zagranicznymi, uczelniami i organizacjami pozarządowymi.
Inkluzywność i gościnność
– Sztuka daje możliwości jej kreatywnego odbioru. Przy użyciu pewnych narzędzi dostępnych muzealnikom możemy też otworzyć ten skarbiec dla osób z różnymi potrzebami – dodaje dyr. Andrzej Szczerski. – Myślę, że to jest szalenie istotne dlatego, że sztuka ma siłę oddziaływania na bardzo różnych poziomach począwszy od tych, które zakładał artysta, przez które prowadziła epoka aż po to, jak dziś każdy z nas ją postrzega. To jest być może jeden z tych obszarów, które właśnie nadają się do takich eksperymentów. I dlatego dbanie o inkluzywność jest też pokazaniem tego jak traktować sztukę współcześnie – konkluduje dyrektor Szczerski.
Każdego roku Muzeum Narodowe w Krakowie odwiedza około 3 tysięcy osób z niepełnosprawnością a ich liczba stale rośnie, m.in. za sprawą zorganizowanych grup.
– Mamy grupy odwiedzające nas regularnie, nawet co miesiąc, złożone z osób głuchych, niewidomych, ze spektrum autyzmu, zespołem Downa, które uczestniczą w różnych aktywnościach – podkreśla Iwona Parzyńska, pełnomocniczka dyrektora ds. osób z niepełnosprawnościami. – Przy tej liczbie oddziałów i wystaw, zanim zobaczą wszystko, za każdym razem czeka na nich nowa atrakcja. A nasi przewodnicy, edukatorzy, osoby, które zajmują się obsługą klienta mają naprawdę dużo konkretnych doświadczeń, wypracowanych wspólnie ze zwiedzającymi. Wiedzą na przykład, że nawet grupy złożone z osób z jednym rodzajem niepełnosprawności nie są jednorodne. Po tych kilku latach pracy przy koordynacji dostępności wiem, że żadne urządzenie i żadne rozwiązanie nie zastąpi człowieka. I myślę, że z tej definicji dostępności powinniśmy przejść do rozmawiania o gościnności, bo tego, tak naprawdę oczekują nasi widzowie.
Obchodzące w tym roku jubileusz swego istnienia Muzeum Narodowe w Krakowie świętuje pod hasłem „145 lat. Dwanaście oddziałów, tuzin wrażeń”. To dobry pretekst, by odwiedzić Kraków i poznać je lepiej właśnie dzięki wrażeniom z kontaktu ze sztuką w muzeum otwartym i dostępnym dla wszystkich, wpisanym w jego środowisko, kulturę i życie społeczne.
Halina Guzowska, fot. autorka, Zygmunt Put, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
Data publikacji: 17.06.2024 r.
