Ks. prof. dr hab. Mirosław Sitarz
Na KUL w Lublinie 5 grudnia odbyła się konferencja „Dostępność, podmiotowość, samodzielność”. Spotkanie zostało zorganizowane przez PFRON w partnerstwie z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim Jana Pawła II. Program wydarzenia objął 3 sesje, w których wzięli udział prelegenci reprezentujący m.in. Fundusz, NCK oraz miejscowe uczelnie. Eksperci poruszyli wątki dotyczące dostępności w edukacji, kulturze, nauce, sporcie i turystyce. Nie zabrakło też wystąpień związanych z rozwiązaniami cyfrowymi i architektonicznymi ułatwiającymi codzienne życie. Przedstawiono trwające projekty oraz plany.
Debata była również transmitowana na facebookowym profilu PFRON-u oraz w serwisie YouTube na kanale KUL.
Wydarzenie zostało objęte honorowym patronatem ministra rodziny i polityki społecznej Doroty Bojemskiej, która skierowała list do uczestników spotkania. Jak zaznaczyła, Polska jest pierwszym państwem w Europie i drugim na świecie, które opracowało i przyjęło ustawę o dostępności, zapewniającą swobodny dostęp do dóbr, usług oraz możliwość udziału w życiu społecznym i publicznym osobom o szczególnych potrzebach. Możemy być z tego dumni, ale nie znaczy to, że już nic nie mamy do zrobienia.
Z kolei minister funduszy i polityki regionalnej Małgorzata Jarosińska-Jedynak nagrała filmik. Jak usłyszeli uczestnicy spotkania, mija kolejny rok realizacji rządowego programu „Dostępność Plus”, który zmienia Polskę, naszą rzeczywistość i otoczenie. Od 2018 r. z sukcesem wdrażana jest idea dostępności do różnych polityk publicznych. Edukacja, architektura, kultura, transport czy zdrowie to tylko niektóre obszary, gdzie zmieniane są przepisy prawa.
Natomiast prorektor KUL ds. administracji ks. prof. dr hab. Mirosław Sitarz podkreślił, że konferencja odbywa się po raz kolejny. I jej uczestnicy zastanawiają się, na różnych płaszczyznach, jak pomóc funkcjonować OzN i sobie też. W społeczności KUL jest ponad 170 studentów i przeszło 50 pracowników z orzeczoną różnego stopnia niepełnosprawnością.
Zastępca prezesa zarządu PFRON ds. finansowych Tomasz Maruszewski zaznaczył, że pojęcie dostępność nabrało w ostatnich latach większego znaczenia. Stało się to na skutek wejścia w życie ustawy z 19 lipca 2019 r. Dostępność jest postrzegana jako niezbędna do tego, żeby osoby ze szczególnymi potrzebami, w tym OzN, mogły w pełni uczestniczyć w życiu społecznym i zawodowym. Ekspert wspomniał o wdrożonym kilka miesięcy temu programie „Dostępna przestrzeń publiczna”. W bieżącym roku przeznaczona na niego zostanie kwota ponad 164,5 mln zł. Plan finansowy na 2024 r. zakłada na ten cel przeszło 280 mln zł.
Z projektem systemowym
W programie konferencji znalazły się 3 sesje. Pierwsza z nich dotyczyła dostępności w edukacji, kulturze i nauce. O doświadczeniach Ośrodka dla Dzieci Niewidomych im. Róży Czackiej w Laskach powiedziała jego dyrektor dr Kamila Miler-Zdanowska. Jak podkreśliła, dostępność jest prawem, nie przywilejem, a jej beneficjentami mogą być wszyscy. Natomiast najważniejsze elementy dostępnej edukacji to wykwalifikowana kadra, odpowiednio dostosowany budynek, odpowiednie pomoce dydaktyczne i sposoby nauczania, a także oddziaływania rewalidacyjne i rehabilitacyjne.
Z kolei w kwestii działań Narodowego Centrum Kultury wypowiedział się zastępca dyrektora NCK ds. profesjonalizacji i wsparcia sektora kultury Michał Rydzewski. W swoim wystąpieniu wspomniał m.in. o projekcie systemowym – „Projektowanie uniwersalne – dostępność w instytucjach kultury”. Jest on już realizowany, w partnerstwie z PFRON-em.
Prelegent poinformował również o planach NCK na najbliższe lata. Działania obejmą m.in. program grantowy dla instytucji, przygotowanie instytucji kultury do praktyk, staży i zatrudnienia dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, rozbudowany program tutoringu, szkoleń i wizyt studyjnych dla instytucji kultury. Przewidziany jest również cykl szkoleń dla koordynatorów dostępności w instytucjach kultury. Do tego dochodzi uruchomienie Centrum Kompetencji. Ono będzie pomagać w realizacji konkretnych przedsięwzięć kulturalnych dostępnych dla OzN. M.in. poprzez usługi tłumaczy migowych, asystentów OzN czy wynajem sprzętu.
Zwieńczeniem tej części konferencji była debata uczelnianych pełnomocników ds. osób z niepełnosprawnościami. Wzięli w niej udział dr hab. n. med. prof. UM Alicja Wójcik-Załuska z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, Wojciech Góra z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz Paweł Robak z KUL. W trakcie dyskusji przypomniano m.in. o porozumieniu o współpracy na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Zostało ono zawarte w maju br. przez 5 lubelskich uczelni. Jego celem jest podejmowanie wspólnych działań właśnie na rzecz wspierania OzN, aby funkcjonowanie na uczelniach było jeszcze łatwiejsze i bardziej dostępne.
Asystent aktywności fizycznej
Tematem przewodnim drugiej sesji była dostępność w sporcie i turystyce. Wojciech Makowski skupił się na znaczeniu dostępności w sporcie. Prelegent, mający na koncie liczne sukcesy w pływaniu (m.in. srebrny medal Letnich Igrzysk Paraolimpijskich w 2016 r. mistrzostwo świata i Europy), odwołał się do swoich doświadczeń. Jak zaznaczył, to szczególny czas dla niego, od dwóch dni jest na sportowej emeryturze.
Były kadrowicz stwierdził, że uprawianie sportu w pełni samodzielne często jest niemożliwe i mocno ryzykowne. Dotyczy to np. wyjścia na siłownię przez osobę niewidzącą. Podkreślił, że byłoby fantastyczne, gdyby powstała instytucja asystenta aktywności fizycznej. Dzięki niej osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności mogłaby się zwrócić do kogoś, kto pomógłby jej np. wyjść na siłownię czy pojeździć na rowerze. Mowa tu o działaniach w ramach sportu powszechnego, a nie wyczynowego czy rehabilitacji. Byłaby to funkcja na zasadzie trenera personalnego czy instruktora, żeby nie wszystko spadało na opiekunów.
Dalsza część sesji dotyczyła dostępności parków przyrodniczych. Prof. Ewa Trzaskowska z KUL zaznaczyła, że część terenów zielonych jest niedostępna. Mówi się od dłuższego czasu o projektowaniu uniwersalnym, które ma likwidować bariery. Założenia są świetne, ale niestety drobiazgi powodują, że przestrzeń jest niedostępna. To choćby malutki stopień czy nieodpowiednia nawierzchnia.
Z kolei Krzysztof Wojciechowski z Zespołu Lubelskich Parków Krajobrazowych omówił projekt „Obszar chroniony, obszar dostępny”. To inicjatywa, którą PFRON rozpoczął w 2021 r. Jak podkreślił prelegent, łącznie 16 parków narodowych i krajobrazowych złożyło wnioski i otrzymało dofinansowanie. Dla porównania, w Polsce parków narodowych jest 23, a krajobrazowych – 125. W tym przypadku można było uzyskać granty służące wdrożeniu wybranych elementów modelu dostępnego parku przyrodniczego. Z propozycji skorzystała zatem niewielka część takich podmiotów. Zdaniem eksperta znaczenie mają m.in. kwestie właścicielskie. Parki narodowe są w większości właścicielem terenu, którym zarządzają. Natomiast parki krajobrazowe z zasady nie są właścicielem terenu, którym zarządzają
Wspieranie samodzielności
Ostatnia z sesji została zatytułowana „Dostępność cyfrowa i architektoniczna jako elementy ułatwiające codzienne życie osób z niepełnosprawnością”. W niej pierwszym prelegentem był pełnomocnik prezesa zarządu PFRON ds. dostępności Tomasz Wojakowski. W swoim wystąpieniu skupił się na dostępności cyfrowej jako narzędziu wspierającym samodzielność osób ze zróżnicowanymi potrzebami. Omówił standardy WCAG 1.0 (1999 r.), WCAG 2.0 (2008 r.), WCAG 2.1 (2018 r.) oraz WCAG 2.2 (2023 r.). Jak podkreślił, na horyzoncie jest WCAG 3.0.
Ekspert zaznaczył, że przed 2012 rokiem nie było w Polsce prawa dotyczącego dostępności cyfrowej. Ale badano strony internetowe, głównie samorządów, ośrodków pomocy społecznej czy powiatowych centrów pomocy rodzinie. W 2012 r. zostało uchwalone rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, a jednym z elementów była dostępność. W 2019 r. uchwalono ustawę o dostępności cyfrowej wdrażającą dyrektywę dostępności cyfrowej z 2016 r. Natomiast w 2025 r. będą uwarunkowania i konieczność budowania dostępności cyfrowej w wielu gałęziach biznesu.
Z kolei Mirosław Przewoźnik i Anna Banach-Zdziarska z PFRON-u zaprezentowali Ośrodek Wsparcia Architektury Dostępnej. To kończący się pilotażowy projekt, realizowany przez FAR we współpracy z Funduszem i ARQiteką Biurem Projektowym Marta Kulik. Jego głównym celem jest wsparcie podmiotów publicznych w zapewnieniu dostępności architektonicznej obiektów i ich bezpośredniego otoczenia. Na działania zapewniono ponad 7,1 mln zł.
W projekcie uczestniczyło 514 podmiotów publicznych z 900 zgłoszonych. Oferta była adresowana do m.in. wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy, oddziałów ZUS, ośrodków pomocy społecznej, organów administracji państwowej czy jednostek samorządu terytorialnego. Audyty zostały przeprowadzone w ponad 560 obiektach, a raporty architektoniczne z poszczególnych miejsc mają po 120-250 stron. Jak podkreślono, projekt ma posłużyć ministerstwu do opracowania nowych przepisów w zakresie zapewnienia dostępności i audytowania.
Marcin Gazda, fot. Grzegorz Tutak / KUL
Data publikacji: 15.12.2023 r.
