I nazwano braci ślachtą, iż się ślachcili, to jest zbratali z Lachami, ludźmi wolnymi i równymi (...)
Ślachectwo tedy miało być chrztem Wolności, i każdy, kto by gotów był umrzeć za wolność, byłby ochrzczony z prawa i z miecza. I rzekła na koniec Polska: Ktokolwiek przyjdzie do mnie, będzie wolny i równy, gdyż ja jestem Wolność.
Adam Mickiewicz: Księgi Narodu i Pielgrzymstwa Polskiego
Taki był początek
Konstytucja 3 Maja, oficjalnie Ustawa rządowa, pierwsza w Europie, druga w świecie (po konstytucji Stanów Zjednoczonych) ustawa zasadnicza, uchwalona 3 maja 1791 roku przez Sejm Czteroletni. Na ostateczny jej kształt wpłynęły zdobycze myśli Oświecenia europejskiego w zakresie prawa, m.in. idea suwerenności narodu i koncepcja trójpodziału władz.
Mieszczanie uzyskali nietykalność osobistą, prawo nabywania majątków ziemskich - umożliwiono im więc nobilitację z tego tytułu - piastowania niższych urzędów administracyjnych i sądowych, stanowisk adwokackich i rang oficerskich. Po raz pierwszy w polskim prawodawstwie chłopi zostali objęci opieką rządu, zwłaszcza w zakresie umów zawieranych przez nich z dziedzicami. Potwierdzono prawa i przywileje szlachty posiadającej, a bardzo ograniczono udział w życiu publicznym szlachty nieposesjonatów zależnej od magnaterii, której odebrano decydujące dotychczas wpływy w elekcjach, w Senacie, w centralnym i terytorialnym zarządzie kraju - na rzecz średniej szlachty. Usunięto z sejmików szlachecką „gołotę" jako najgorliwszą klientelę magnatów. Zakazano konfederacji i zniesiono zasadę liberum veto, a najwyższą władzę skupił dwuizbowy Sejm, w którym uchwały miały zapadać większością głosów. Posłowie mieli reprezentować cały naród. Wzmocnieniu i rozbudowie uległy rząd i administracja. Król stanął na czele rządu jako przewodniczący Straży Praw, wprowadzono zasadę dziedziczenia tronu. Ministrowie mieli odpowiadać za naruszenie prawa przed sądem sejmowym, a za kierunek polityki rządu - przed królem i Sejmem. W ten sposób w Polsce - po raz pierwszy w świecie (!) - sformułowano prawnie parlamentarną odpowiedzialność ministrów.
(Konstytucja została obalona w połowie 1792 roku w wyniku zawiązania konfederacji targowickiej i interwencji wojsk rosyjskich.)
Więcej: Witaj majowa jutrzenko!Krótka lekcja historii
„Witaj majowa jutrzenko. Zbawienia za tobą słońce” – powie wielki poeta i przez wieki przeniosą to przesłanie Polacy kochający pokój i niezawisłość, patrioci miłujący Ojczyznę – wolną i suwerenną.
Pierwszą po odzyskaniu niepodległości była Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 roku wzorowana na Konstytucji III Republiki Francuskiej. W 1935 roku zastąpiono ją Konstytucją kwietniową, która wzmocniła rolę prezydenta i ograniczała zakres działania Sejmu i Senatu. Pod jej zwierzchnictwem znajdowały się także: rząd, siły zbrojne i sądy. Konstytucja kwietniowa odeszła więc od systemu rządów parlamentarnych, ale zawierała przepisy dotyczące funkcjonowania organów państwowych w okresie stanów zagrożenia państwa, co od 1939 r. było podstawą działania rządu RP na emigracji. W 1944 roku władze komunistyczne ogłosiły w Manifeście PKWN jej nieważność, chociaż deklarowano w nim nawiązanie do podstawowych zasad konstytucji marcowej z 1921 roku. Ustawa konstytucyjna z 19 lutego 1947 o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej – zwana Konstytucją małą – nawiązując w teorii do podstawowych zasad Konstytucji marcowej (np. podziału i zakresu władzy i odpowiedzialności) w praktyce łamała jej podstawowe założenia.
22 lipca 1952 roku uchwalono Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zwaną Konstytucją lipcową, według wzoru stalinowskiej konstytucji ZSRR z 1936 r. i osobiście zatwierdzoną przez Józefa Stalina (z jego odręcznymi poprawkami!). Nowelizowano ją 24 razy. W jednej z tych nowelizacji z 29 grudnia 1989 r. m.in. przywrócono dawną nazwę państwa (RP w miejsce PRL) i jego godło (orzeł biały w koronie), usunięto postanowienia dotyczące przewodniej roli PZPR, wprowadzono swobodę tworzenia partii politycznych i gwarancje swobodnej działalności gospodarczej.
Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 roku (Konstytucja mała 1992) uregulowała na nowo kwestie władzy ustawodawczej, wykonawczej i samorządu terytorialnego oraz uchyliła Konstytucję PRL, pozostawiając część jej przepisów do czasu uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, co nastąpiło 2 kwietnia 1997 roku. 25 maja 1997 r. została zatwierdzona w referendum, a 17 października 1997 r. weszła w życie zastępując Konstytucję małą z 1992 r. i nieliczne, wówczas jeszcze obowiązujące, fragmenty Konstytucji z 1952 r. (!).
Już pobieżne choćby próby zestawienia liczby nowelizacji i tworzenia nowych aktów i tekstów ustaw konstytucyjnych na przestrzeni wieków, z powodów różnych historycznych zmian i doświadczeń boleśnie dotykających nasz naród, pokazują jak ważkimi są one dokumentami dla istnienia i organizacji niepodległego bytu całego państwa, wolności i bezpieczeństwa jego obywateli.
Nasze dzieci i wnuki, to pokolenia, które urodziły się w wolnej, niepodległej i demokratycznej Polsce, za to dziękujemy wszystkim tym, którzy w imię tych najświętszych wartości oddali krew i życie. To dzięki nim majowy dzień mógł się stać „jutrzenką swobody”. Pamiętajmy o tym zawsze…
Iwona Kucharska
