Według danych WHO gruźlica zajmuje pierwsze miejsce na świecie wśród chorób zakaźnych powodujących zgon. Rocznie z jej powodu umiera ponad 1 mln osób. W Polsce obowiązkowe są szczepienia BCG przeciw gruźlicy niemowląt. Zwalczanie choroby opiera się głównie na wykrywaniu osób, które mogą stanowić źródło zakażenia dla innych, i wdrożeniu leczenia.
Gruźlica jest chorobą bakteryjną wywoływaną przez bakterie Mycobacterium tuberculosis (prątki gruźlicy). Jest przenoszona głównie drogą kropelkową. Znacznie rzadziej do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, m.in. poprzez spożycie skażonego mleka zakażonej krowy, a także poprzez kontakt bezpośredni z uszkodzoną skórą lub błonami śluzowymi.
Najczęstszym źródłem zakażenia są osoby chore na gruźlicę w fazie prątkowania. Innym źródłem zakażenia są chore na gruźlicę zwierzęta, np. chore krowy, które wydalają prątki m.in. z mlekiem.
Jak można przeczytać na stronie Głównego Inspektoratu Sanitarnego (GIS), okres wylęgania choroby jest trudny do określenia. Bakterie po wniknięciu do organizmu zostają w większości wypadków wyeliminowane, jednakże część z nich może pozostać w stanie uśpienia w organizmie zakażonej osoby, nie powodując objawów chorobowych. „Na skutek aktywacji bakterii poprzez spadek odporności w wyniku np. niedożywienia może dojść do rozprzestrzenienia się prątków gruźlicy w całym organizmie, a następnie rozwoju choroby w zajętych narządach lub tkankach” – opisano.
Najczęściej proces chorobowy obejmuje płuca, ale prątki gruźlicy mogą docierać do wszystkich narządów i tkanek, a w sprzyjających okolicznościach wywołać chorobę, która rozwija się u 5-10 proc. zakażonych prątkami.
GIS wskazał, że specyficzną odmianą choroby jest gruźlica wielolekooporna (MDR), w której stwierdza się oporność drobnoustrojów na co najmniej dwa najważniejsze leki stosowane w leczeniu skojarzonym, czyli izoniazyd i rifampicynę. Ponadto występuje też tzw. gruźlica XDR, która dodatkowo nie daje się leczyć co najmniej dwoma z pozostałych leków przeciwgruźliczych. „Dlatego tak ważne jest skrupulatne przyjmowanie wszystkich zleconych przez lekarza leków we wskazanym przez niego okresie. W przeciwnym wypadku, tj. niesystematycznego lub zbyt krótkiego przyjmowania leków, leczenie nie jest skuteczne i prątki uodparniają się na nie” – podkreślono.
Objawy zachorowania na gruźlicę mogą być bardzo zróżnicowane. Mogą mieć charakter ogólny (np. gorączka, osłabienie organizmu, brak apetytu, utrata masy ciała) lub miejscowy, w zależności od atakowanego narządu.
Według GIS najczęstszym objawem gruźlicy płuc jest długotrwale utrzymujący się kaszel, ponadto mogą wystąpić duszności, bóle w klatce piersiowej czy krwotoki płucne. Niecharakterystycznymi objawami gruźlicy pozapłucnej mogą natomiast być obrzęki, bolesność ruchowa, powiększenie obwodowych węzłów chłonnych, upośledzenie funkcjonowania zaatakowanych narządów.
W informacji GIS zaznaczono, że podanie jednej dawki szczepionki BCG (Bacillus Calmette-Guérin) przeciw gruźlicy chroni dziecko przed najcięższymi postaciami gruźlicy (gruźlica rozsiana i gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) i znacznie zmniejsza ryzyko zachorowania na tę chorobę. W Polsce szczepienie BCG jest bezpłatne i obowiązkowe do 15. roku życia. „Optymalnie powinno być przyjęte w pierwszej dobie życia dziecka lub przed wypisem z oddziału noworodkowego” – przypomniano.
GIS zwrócił przy tym uwagę, że choć istniejąca szczepionka BCG ogranicza ciężkość przebiegu choroby, ma jednak dużo mniejsze znaczenie w ograniczeniu jej transmisji. W Polsce, zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, obowiązkowe są szczepienia BCG wyłącznie niemowląt. Zwalczanie gruźlicy opiera się zaś głównie na wykrywaniu osób, które mogą stanowić źródło zakażenia dla innych, i wdrożeniu leczenia z zastosowaniem długotrwałej kuracji z użyciem antybiotyków i chemioterapeutyków.
Działania mające na celu eliminację zachorowań u zwierząt podejmuje się zgodnie z opracowywanymi przez sektor weterynarii programami zwalczania tej choroby.
Zachorowania na gruźlicę należą do najczęściej występujących chorób zakaźnych na świecie. Według danych WHO z października 2024 r. na całym świecie na gruźlicę zapada rocznie ponad 10 mln osób, w tym 1,25 mln dzieci do 14. roku życia, z których jedynie połowa jest diagnozowana i leczona. Choroba zajmuje pierwsze miejsce wśród zakaźnych przyczyn zgonów ludzi na świecie. Rocznie z jej powodu umiera ponad 1 mln osób.
Jak mówił kilka miesięcy temu na spotkaniu prasowym z okazji Światowego Dnia Gruźlicy dr hab. Adam Nowiński, pulmonolog z Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, „gruźlica w dalszym ciągu jest chorobą niezwykle ciężką i częstą. Nie ma kraju wolnego od gruźlicy, dlatego sukces w walce z nią odniesiony w jednym kraju nie rozwiąże problemu tej choroby”. (PAP)
agt/ bar/, fot. freepik.com
Data publikacji: 25.11.2025 r.
