Model wspieranego podejmowania decyzji zastąpi ubezwłasnowolnienie. Znamy szczegóły projektu

W wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów pojawił się projekt ustawy, której celem jest wprowadzenie rozwiązań opartych na zastąpieniu ubezwłasnowolnienia modelem wspieranego podejmowania decyzji, jednocześnie dostosowując polskie prawo do międzynarodowych standardów w zakresie ochrony osób z niepełnosprawnościami.

Na poziomie powszechnym prawa osób z niepełnosprawnościami zostały uregulowane w Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. Kluczowe znaczenie w kontekście projektowanych przepisów ma art. 12 ust. 3 Konwencji ONZ, z którego wynika zobowiązanie państw-stron do podjęcia odpowiednich środków w celu zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępu do wsparcia, którego mogą potrzebować przy korzystaniu ze zdolności do czynności prawnych.

Ponadto art. 12 ust. 4 Konwencji zobowiązuje państwa-strony do wdrożenia zabezpieczeń, które zapewnią, że środki związane z korzystaniem ze zdolności do czynności prawnych będą respektowały prawa, wolę i preferencje osoby, będą wolne od konfliktu interesów i bezprawnych nacisków, będą proporcjonalne i dostosowane do sytuacji danej osoby, będą stosowane przez możliwie najkrótszy czas i będą podlegały regularnemu przeglądowi przez właściwe niezależne i bezstronne władze lub organ sądowy.
Projektowane przepisy stanowią zarazem realizację krajowej Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030.

W projekcie proponuje się, że osoby, które nie ukończyły lat 13 nie będą miały zdolności do czynności prawnych, a małoletni, którzy ukończyli lat 13 będą mieli ograniczoną zdolność do czynności prawnej. Brak zdolności do czynności prawnych odnosić się będzie wyłącznie do kryterium wieku, w porządku prawnym nie będzie pojęcia „osoby ubezwłasnowolnionej”.

Model wspieranego podejmowania decyzji i pełnomocnictwo rejestrowe
W strategii przewidziano wprowadzenie w miejsce instytucji ubezwłasnowolnienia modelu wspieranego podejmowania decyzji, zapewniającego każdej osobie możliwość podejmowania decyzji we własnych sprawach w maksymalnie możliwym zakresie.

Dopełnieniem modelu wspieranego podejmowania decyzji jest instytucja pełnomocnictwa rejestrowego, jako alternatywna forma samostanowienia przez osoby posiadające zdolność do czynności prawnych na wypadek przyszłej niepełnosprawności. Określono, że celem zaprojektowanej regulacji jest uwzględnienie praw wszystkich obywateli, którzy na podstawie udzielonego pełnomocnictwa rejestrowego mogą zabezpieczyć się na przyszłość przed ewentualnym upośledzeniem swoich zdolności fizycznych lub umysłowych.

Udzielenie pełnomocnictwa rejestrowego nie spowoduje utraty zdolności do czynności prawnych. Dla zachowania prostoty instytucji zasadne jest, aby pełnomocnictwo rejestrowe było wykonywane jednoosobowo.

Udzielenie pełnomocnictwa rejestrowego będzie mogło następować na czas oznaczony np. okres rekonwalescencji po przeprowadzonym planowanym zabiegu medycznym lub nieoznaczony.

Z uwagi na swoją doniosłość, pełnomocnictwo rejestrowe powinno być sporządzone w formie aktu notarialnego. Odwołanie pełnomocnictwa przez mocodawcę oraz zrzeczenie się umocowania przez pełnomocnika powinno wymagać zachowania tej samej formy.

Pełnomocnictwo medyczne
W projekcie przewiduje się również szczególny rodzaj pełnomocnictwa rejestrowego, obejmujący swoim zakresem kwestie dotyczące zdrowia człowieka i nazywa się je mianem pełnomocnictwa medycznego.

Pełnomocnictwo medyczne będzie mogło być udzielane na wypadek rejestrowej lub przemijającej utraty zdolności faktycznej do świadomego podejmowania decyzji i komunikowania woli.

Pacjent będzie mógł zadeklarować wyłączenie z zakresu umocowania konkretnych czynności lub zabiegów. Będzie mógł również zdecydować się na pełnomocnictwo zupełne w pełnym zakresie czynności medycznych, bez określenia nawet ich rodzaju.

Projekt przewiduje także możliwość różnicowania przez mocodawcę – pacjenta okoliczności, w jakich udzielone pełnomocnictwo będzie działać, gdyż zdolność decyzyjna pacjenta może się zmieniać i powracać.

Forma pełnomocnictwa medycznego będzie zróżnicowana. Co do zasady będzie to forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym, zastrzeżona pod rygorem nieważności.

Będzie również możliwa forma rejestrowa, a także forma ustna poprzez oświadczenie wprowadzone do dokumentacji medycznej i poświadczone przez osobę wykonującą zawód medyczny.

Kuratela – sądowy instrument wsparcia
Przygotowany przez resort sprawiedliwości projekt wprowadza sądowy instrument wsparcia oparty na instytucji kuratora. Projekt przewiduje dwa typy kuratorów. Kurator wspierający będzie ustanawiany dla osób wymagających lżejszej formy wsparcia, a kurator reprezentujący dla osób wymagających intensywniejszej formy wsparcia.

Rolą kuratora wspierającego będzie wsparcie osoby pełnoletniej w prowadzeniu wszelkich spraw, spraw określonego rodzaju albo doraźnej pomocy w załatwieniu konkretnej sprawy. Osoba potrzebująca wsparcia zachowa pełną autonomię decyzyjną co do swoich spraw.

W przypadku kuratora reprezentującego, w sprawach, wynikających z czynności, których kurator może dokonywać w imieniu konkretnej osoby, osoba potrzebująca wsparcia nie będzie miała zdolności procesowej. W tych sytuacjach osoba ta straci całkowicie autonomię decyzyjną na rzecz kuratora reprezentującego. Przyznanie prawa reprezentacji przez sąd ograniczone będzie jednak wyłącznie do określonego rodzaju spraw lub czynności wskazanych w postanowieniu sądu o powołaniu kuratora.

Kuratorzy obu rodzajów będą ustanawiani przez sąd. Kurator będzie wyznaczany na oznaczony czas, nie dłuższy niż 5 lat. Ustanowienie kuratora będzie mogło być ponowione.

Projekt reguluje właściwość sądu w sprawach o ustanowienie, zmianę kuratora wspierającego lub reprezentującego, oraz o zmianę zakresu ich obowiązków i uprawnień albo o uchylenie kurateli. Będzie to sąd właściwy ze względu na miejsce zwykłego pobytu osoby, której dotyczy postępowanie, a w braku miejsca zwykłego pobytu – sąd miejsca jej pobytu.

Sąd określi jakiego rodzaju sprawy będą wykonywane przez kuratora reprezentującego w imieniu osoby wspieranej, a jakie przez osobę wspieraną za zgodą kuratora reprezentującego.

Osoba wspierana będzie mogła samodzielnie zawierać umowy w drobnych sprawach życia codziennego lub czynności prawne polegające na zaciągnięciu zobowiązania lub rozporządzeniu mieniem o wartości nieprzekraczającej określonej przez sąd kwoty, która będzie pochodną sytuacji materialnej osoby wspieranej. Rozwiązanie to ma na celu zapewnienie osobie wspieranej pewnej samodzielności, np. zrobienie codziennych zakupów.

Określony został także katalog wnioskodawców w sprawie o ustanowienie kuratora wspierającego lub reprezentującego.

Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób z niepełnosprawnością i udzielanie wsparcia takim osobom lub ochrona wolności i praw człowieka, będą mogły wstąpić do postępowania o ustanowienie kuratora wspierającego lub reprezentującego w każdym jego stadium.

Ustanowienie kuratora reprezentującego z powodu zaburzeń psychicznych będzie wymagało uprzedniego zbadania przez lekarza psychiatrę lub neurologa, a w uzasadnionych przypadkach z zakresu innej specjalizacji. W przypadku osoby, dla której według wniosku ma być ustanowiony kurator wspierający, będzie to fakultatywne.

Asysta prawna
Kolejnym rozwiązaniem zawartym w projekcie jest asysta prawna. Projekt opisuje m.in. zasady zawierania umowy asysty prawnej między przyjmującym obowiązki asystenta prawnego i osobą zlecającą asystę, a istotą zobowiązania będzie udzielenie osobie wsparcia w wykonywaniu zdolności do czynności prawnych przy prowadzeniu określonych w umowie własnych spraw osoby zlecającej asystę prawną.

Projekt przewiduje klauzulę generalną w postaci dobrych obyczajów, którymi powinny się kierować strony umowy, a przyjmujący obowiązki asystenta prawnego będzie zobowiązany powstrzymywać się od nadmiernego wywierania wpływu na swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli przez osobę zlecającą asystę.

Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów II kwartał 2025 r.

Pełny tekst projektu ustawy

Oprac. kat/, fot. pixabay.com

Data publikacji: 27.06.2024 r.