Zgodnie z ratyfikowaną przez Polskę w 2012 r. Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych z 2006 r. państwa mają obowiązek zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami odpowiednich warunków życia i ochrony socjalnej oraz prawo do prowadzenia życia samodzielnie – środkami ustawodawczymi, administracyjnymi i wszelkimi innymi.
Tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej należy do zadań własnych gmin. Zgodnie ze znowelizowaną w 2018 r. ustawą o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy oraz o zmianie kodeksu cywilnego, gminy mają obowiązek określić w „Zasadach wynajmowania lokali” warunki, jakie musi spełniać lokal wskazywany dla osób z niepełnosprawnościami. Nowe przepisy miały przyczynić się do rozwiązania problemu braku wsparcia tej grupy osób w zakresie mieszkalnictwa.
Najwyższa Izba Kontroli sprawdziła realizację tego obowiązku przez jednostki samorządu terytorialnego w 19 miastach na prawach powiatu i 16 jednostkach zarządzających komunalnymi zasobami mieszkaniowymi.
Miasta starają się pozyskać nowe mieszkania dla osób z niepełnosprawnościami, głównie przez modernizację. Zasoby takich lokali wciąż się zwiększają jednak lista oczekujących nie maleje. Rekordowy czas oczekiwania na lokal to aż 17 lat i 9 miesięcy.
Miasta wdrożyły akty niezbędne przy procedurze przydzielania mieszkań komunalnych osobom z niepełnosprawnościami, np. „Zasady wynajmowania lokali”, jednak nie wszędzie dokumenty te zawierały precyzyjne kryteria dla osób ubiegających się o przydział lokalu oraz określone warunki, jakie muszą spełniać te lokale. Gdy ubiegający odrzucali oferowany lokal z powodu niedostosowania go do ich potrzeb, w ponad 42 proc. badanych jednostkach osoby te wykreślano z listy oczekujących, co było niezgodne z ustawą o zasobie mieszkaniowym gminy (uzmg).
W dwóch miastach w „Zasadach” nie określono warunków, jakie musi spełniać lokal wskazywany dla osób z niepełnosprawnościami, co również było niezgodne z powyższą ustawą. W pozostałych miastach warunki te określano w bardzo zróżnicowany sposób, często (w blisko 65 proc. miast) nader ogólnie, koncentrując się głównie na osobach z niepełnosprawnościami ruchowymi.
Miasta opracowały i uchwaliły też Programy Wieloletnie dotyczące gospodarki zasobem mieszkaniowym. W dwóch miastach Programu przez pewien czas nie było, w trzech innych uchwalone Programy Wieloletnie nie w pełni odpowiadały wymogom uzmg.
W okresie objętym kontrolą zasób mieszkaniowy ogółem badanych miast uległ zmniejszeniu (łącznie o ok. 5,6 proc.) – głównie z powodu sprzedaży mieszkań wynajmującym je lokatorom oraz wyłączania z użytkowania budynków w złym stanie technicznym. Jednocześnie o ponad 54 proc. (136 lokali) wzrosły zasoby komunalnych lokali przeznaczonych dla osób z niepełnosprawnościami. Udało się to głównie poprzez realizację nowych inwestycji mieszkaniowych, modernizację zasobu, a także w drodze nabycia nieruchomości. Działania te dofinansowano z reguły ze środków z bezzwrotnego Funduszu Dopłat, w jednym wypadku zaciągnięto pożyczkę z Funduszu Dostępności i w jednym skorzystano z dotacji z budżetu państwa. Niektóre inwestycje zostały przeprowadzone wspólnie z Towarzystwem Budownictwa Społecznego poprzez współfinansowanie.
W 14 miastach (na 19 skontrolowanych) wyodrębniono lokale przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Prawie wszystkie miasta dysponowały również lokalami w budynkach bez barier architektonicznych.
Nowo powstałe budynki mieszkalne z reguły były w pełni dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami i spełniały wszystkie standardy w tym zakresie. Przy starszych budynkach, czasem liczących ponad 100 lat, miasta starały się je dostosować do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, szczególnie ruchowymi (instalacja podnośników, utwardzanie wejść, poszerzanie drzwi itp.).
W większości miast proces przyznawania mieszkań, poza sporadycznymi wypadkami, przebiegał zgodnie z „Zasadami wynajmowania lokali”. W jednym z samorządów stwierdzono jednak wypadek zbyt ogólnego i dowolnego, a więc nieprzejrzystego określenia warunków przyznania lokali. W sześciu jednostkach postępowanie przy weryfikacji złożonych wniosków prowadzono w sposób nieprawidłowy lub nierzetelny. W jednej z nich Izba stwierdziła stosowanie nieprzejrzystej klasyfikacji punktowej – ubiegający się byli przesuwani na inne (bliższe lub dalsze) miejsca w kolejce bez uwzględnienia liczby uzyskanych punktów, a tylko z powodu złożenia przez niektórych z nich odwołania.
W okresie objętym kontrolą osobom z niepełnosprawnościami / gospodarstwom domowym z osobą z niepełnosprawnościami przyznano 991 lokali, co stanowiło 1,1 proc. zasobu mieszkaniowego, jakim dysponowały kontrolowane jednostki.
Jednak miasta nie zaspokajały w pełni potrzeb mieszkaniowych tej grupy mieszkańców. Wg stanu na 30 czerwca 2022 r. na przydział lokali czekały wciąż 893 osoby / gospodarstwa domowe.
Umowy najmu z osobami z niepełnosprawnościami zawierano na czas nieokreślony oraz czas określony w wypadku umów najmu socjalnego lokalu. W dwóch jednostkach nie monitorowano terminów zakończenia umów zawartych na czas określony, skutkiem czego dochodziło do sytuacji, że lokale były zajmowane przez osoby bez tytułu prawnego.
Większość skontrolowanych miast utrzymywała w należytym stanie zasób mieszkaniowy, w którym mieszkały osoby z niepełnosprawnościami. Jednakże w pojedynczych wypadkach nie wykonywano obowiązkowych kontroli stanu technicznego budynków lub zaleceń sformułowanych w ich wyniku. W jednym wypadku miało to wpływ na bezpieczeństwo życia lub zdrowia, o czym zawiadomiono kierownika jednostki (prezesa zarządu TBS) – w efekcie zagrożenie zostało usunięte.
W dziewięciu miastach kontrola wykazała nieprawidłowości w prowadzeniu książek obiektów budowlanych objętych kontrolą, zamieszkiwanych przez osoby z niepełnosprawnościami. Nieprawidłowości polegały głównie na niewprowadzaniu części danych. W ośmiu miastach nie sporządzano świadectw energetycznych dla tych budynków.
Zalecenia pokontrolne NIK adresowane do prezydentów, burmistrzów, wójtów to zintensyfikowanie działań mających na celu powiększenie zasobu mieszkaniowego dostępnego dla osób z niepełnosprawnościami.
Info: NIK, oprac. kat/, fot. freepik.com
Data publikacji: 07.04.2023 r.
