Kompetencje niezbędne w pracy asystentów osób z niepełnosprawnością

Tematyka warsztatów szczególnie ważna w kontekście zapowiadanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej uregulowania w tym roku usług asystenckich w systemie wsparcia osób z niepełnosprawnością.

Ich noderatorem był Sławomir Lipke. Zdobywał doświadczenie na stanowisku pracownika socjalnego w ośrodku pomocy społecznej, potem głównego specjalisty i naczelnika wydziału w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, w Biurze Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. Od kilku lat jest zastępcą dyrektora w Centrum Usług Socjalnych i Szkolenia Kadr Pomocy Społecznej „Ośrodek Nowolipie”, gdzie jest realizowany program Asystent Osoby Niepełnosprawnej w Warszawie.
Wraz z nim warsztaty prowadzili pracownicy Stowarzyszenia Teatr Grodzki, realizujący usługi asystenckie w ramach unijnego projektu.
Pierwszego dnia warsztatów analizowano potrzeby rynkowe dotyczące usług asystentów osób z niepełnoprawnością, drugiego – uczestnicy omawiali kompetencje niezbędne w pracy asystentów.
Uczestnicy mieli możliwość poznania jak funkcjonują usługi asystenckie na przykładzie dwóch rodzajów Centrów Asystentury Społecznej (CAS) – prowadzonych przez organizację pozarządową w Bielsku-Białej i przez samorząd, w jednostce budżetowej „Ośrodek Nowolipie” w Warszawie. Zobaczyli jak funkcjonują, jakie są między nimi różnice.
Potem pracowali w grupach złożonych z przedstawicieli instytucji samorządowych i organizacji pozarządowych.

Kim jest asystent?

W 2001 roku, z inicjatywy organizacji pozarządowych powstał taki zawód – streścił pokrótce historię asystentury w Polsce Sławomir Lipke – niemniej tego rodzaju usługi były znane w Polsce już wcześniej, bo było to zapisane w ustawie o rehabilitacji. Jednak postanowiono, tak jak w innych krajach, gdzie od lat promowana jest koncepcja niezależnego życia, stworzyć odrębny zawód asystenta osoby z niepełnosprawnością. Został wpisany do klasyfikacji zawodów w 2001 roku (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 marca 2001 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. nr 34, poz. 405) i wprowadzony do grupy zawodów oznaczonych symbolem 346 – zawód asystent osoby niepełnosprawnej. Stworzono podstawy programowe kształcenia, co jest słuszne, bo zmierza do profesjonalizacji zawodu. Powstały szkoły policealne, sporo osób je ukończyło, ale niestety, gminy nie znajdowały pieniędzy na realizację w praktyce usług asystenckich. Trochę zmarnowana szansa.

Kto może zostać asystentem? Jakie musi mieć kwalifikacje?

W „Ośrodku Nowolipie” realizowany jest projekt pilotażowy, jest to jednostka budżetowa, miasto wydaje na to około 1,5 mln złotych rocznie. Osoby zatrudnione jako asystenci osób z niepełnosprawnością posiadają ukończone szkolenie organizowane przez podmioty specjalizujące się w tej tematyce. Ponadto przeszły szereg szkoleń i kursów, aby być jak najlepiej przygotowanym do swojej roli. Asystenci mają szerokie zainteresowania, które mogą wykorzystać w kontaktach z osobami niepełnosprawnymi – malarstwo, turystyka, sport. Niektórzy z nich są także masażystami, rehabilitantami, przewodnikami turystycznymi. Są to ludzie wykształceni i otwarci, a problemy dnia codziennego osób z niepełnosprawnoscią nie są im obce.
Dawid Zieliński z Centrum Asystentury Społecznej w Bielsku Białej o projekcie „Centrum Asystentury Społecznej”: – Nasz program jest testujący, innowacyjny, finansowany ze środków unijnych. W przeciwieństwie do Nowolipia nasi asystenci nie musieli mieć kwalifikacji poświadczonych dokumentami. To często wolontariusze różnych organizacji. Oczekiwaliśmy doświadczenia, umiejętności praktycznych, mile widziana była znajomość języka migowego, ważne były cechy osobowości. Te osoby były później przez nas szkolone, mamy wypracowany system szkoleniowy.

Charakter pracy asystenta

W Nowolipiu usługi asystenckie wykonywane są 7 dni w tygodniu w godz. 8.00 – 22.00, największe zapotrzebowanie występuje w godzinach 8.00 – 16.00. Usługi świadczone są również w niedziele. Jest to rzadkość, wysoko ceniona przez niepełnosprawnych. Możliwość taką daje stosowanie mieszanego systemu zatrudnienia. W Warszawie zatrudnionych jest około 30 asystentów, z tego 26 na etacie a 4-5 osób pracuje na umowie zleceniu. I te właśnie osoby pracują w soboty i niedziele, jeśli jest taka potrzeba. Jedno środowisko (rodzina) może korzystać z pomocy programu w wymiarze jednej do sześciu godzin w tygodniu.
W Bielsku Białej natomiast pracowało 20 asystentów, choć na początku w 2013 roku zgłosiło się 35 osób. Są do dyspozycji od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00 – 20.00, ewentualnie w soboty.

Na czym polega praca asystenta?

– Na wspieraniu osoby niepełnosprawnej w aktywności – podkreśla Sławomir Lipke – my nic nie załatwiamy dla klienta, robimy to z nim, wspieramy w aktywności, staramy się wyjść z ludźmi na zewnątrz. Miasta są coraz bardziej dostępne, również instytucje kultury, komunikacja, parki, biblioteki. Czasami jednak, żeby osoba niepełnosprawna wyszła z domu, potrzebne jest jej wsparcie. I tu jest właśnie miejsce na asystenta, nie na opiekuna.
Integracja nie odbywa się na festynach integracyjnych, ale w przestrzeni miejskiej.
W Bielsku asystenci pomagają przy załatwianiu różnych spraw, od wizyty w urzędach, ośrodkach pomocy społecznej, u dentysty czy po prostu wyjściu na spacer. Niektóre z osób z niepełnosprawnością po jakimś czasie umieją już same załatwiać swoje sprawy, przełamują lęk przed samodzielnym wyjściem i stopniowo rezygnują z usług asystenta. Potrzeba asystenta zależy nawet od pogody. Wystarczy, że spadnie śnieg lub deszcz i już zapotrzebowanie na asystenta spada. Z czasem pojawiły się zniżki dla asystentów do kina, teatru, z czego korzystali zamożniejsi klienci.

Przydatne kompetencje

W części warsztatowej uczestnicy w grupach wypracowywali podstawowe kompetencje asystenta: cierpliwość, szacunek dla drugiego człowieka, asertywność, doświadczenie życiowe, komunikatywność, odpowiedzialność, słuchanie ze zrozumieniem, konsekwencja, spokój, opanowanie, punktualność. Dobrze byłoby aby byli to absolwenci pedagogiki specjalnej.
Jako kompetencje dodatkowe, uzupełniające jakimi powinien charakteryzować się asystent osoby z niepełnosprawnością wymieniono: umiejętność „poruszania się” po urzędach i załatwiania spraw urzędowych, komunikacja interpersonalna, konsekwencja, odpowiedzialność, szacunek, siła fizyczna, punktualność, prawo jazdy, ewentualnie posiadanie samochodu, umiejętność budowania zaufania, znajomość topografii miasta i komunikacji publicznej, kursy zawodowe, dodatkowe kwalifikacje.
– Osób z takim kwalifikacjami i cechami, chcących pracować z osobami z niepełnosprawnością jest niemało – zapewniał moderator. – Czekamy na realizację zmian zapowiadanych przez pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych Jarosława Dudę. Dziś w ramach pomocy społecznej mamy usługi opiekuńcze, ale nam chodzi o coś innego – o wprowadzenie do porządku prawnego możliwości finansowania osoby, która będzie pełniła wobec niepełnosprawnego rolę wspierającą, towarzyszącą.

Projekt rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej zmieniającego rozporządzenie w sprawie rodzajów zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych zlecanych fundacjom oraz organizacjom pozarządowym został ogłoszony 20 marca.

Tekst i fot. Ilona Raczyńska

Data publikacji: 23.03.2015 r.